“ĐƯỜNG THI TAM BÁCH THỦ”
TUYỂN TẬP KINH ĐIỂN NHẤT VỀ THƠ ĐƯỜNG
(tiếp theo)
Hành Đường
thoái sĩ biên tập Đường thi
Triều
Đường gần 290 năm, thi nhân có tên tuổi được ghi chép có hơn 2300 vị, với hơn 5
vạn thi tác. So với tổng số thi ca lưu lại từ thời Tây Chu đến thời Nam Bắc triều
một ngàn sáu bảy trăm năm đã vượt gai gấp hai ba lần. Sau đời Đường, đối với
tuyển bản thơ Đường được tiến hành biên tập rất nhiều, nổi tiếng nhất phải kể đến
Toàn Đường thi 全唐诗. Khang Hi 康熙 đời
Thanh cho rằng:
Thi chí Đường nhi chúng thể tất bị, diệc chư
pháp tất cai. Cố xưng thi giả tất thị Đường nhân vi tiêu chuẩn.
诗至唐而众体悉备, 亦诸法毕该. 故称诗者必视唐人为标准.
(Thơ tới
thời Đường các thể có đủ, chư pháp cũng hoàn bị. Cho nên những người làm
thơ tất phải xem người thời Đường là
tiêu chuẩn.)
Thế là
hạ lệnh biên tập thơ Đường, tức Toàn Đường
thi全唐诗. Toàn sách thu lục hơn 48900 bài, dường như bao quát hết thơ Đường mà
được lưu truyền trong thiên hạ. Nhưng cũng nhân vì quá nhiều, người bình thường
khó mà đọc hết. Thế là vào khoảng thời Càn Long 乾隆
triều Thanh, Hành Đường thoái sĩ 蘅塘退士 đã lấy Đường thi biệt tài 唐诗别裁 của Thẩm Đức
Tiềm 沈德潜 người đời Thanh biên soạn làm lam bản, biên tuyển Đường thi tam bách thủ 唐诗三百首 thu lục 310
bài thơ, thành bản thơ Đường phổ cập lưu truyền rộng rãi nhất và có ảnh hưởng lớn
nhất.
Hành Đường thoái sĩ 蘅塘退士 (năm 1711 – năm 1778), vốn tên là Tôn Chu孙洙, tự Lâm Tây 临西, người Vô Tích 无锡Giang Tô 江苏. Ông từ nhỏ nhà đã nghèo, nhưng tính lại nhanh nhẹn ham học, tháng Chạp mùa đông lạnh lúc đọc sách thường cầm một khúc gỗ, cho rằng mộc sinh hoả có thể chế ngự được cái lạnh. Về sau thi đậu Tiến sĩ, làm Tri huyện, một chức quan nhỏ. Mùa xuân năm Càn Long thứ 28, Tôn Chu cùng phu nhân là Từ Lan Anh 徐兰英 bàn bạc, bắt đầu biên tuyển Đường thi tam bách thủ 唐诗三百首. Tiêu chuẩn tuyển chọn của họ là “nhân chuyên tựu Đường thi trung quái chá nhân khẩu chi tác, trạch kì vưu yếu giả” 因专就唐诗中脍炙人口之作择其尤要者 (nhân những tác phẩm mà người đọc khoái chá trong số thơ Đường, chọn lấy những bài hay nhất), tức vừa hay vừa dễ đọc, lấy thể tài làm kinh, lấy thời gian làm vĩ, biên tuyển thành công.
Đọc thuộc “Đường
thi tam bách thủ”, không biết làm thơ cũng biết ngâm
Đường thi tam bách thủ tuyển nhập 77 vị
thi nhân đời Đường, với 310 bài thơ, tron đó ngũ ngôn cổ thi 33 bài, nhạc phủ
46 bài, thất ngôn cổ thi 28 bài, thất ngôn luật thi 50 bài, ngũ ngôn tuyệt cú
29 bài, thất ngôn tuyệt cú 51 bài, các bài có chú thích và điểm bình.
Nhìn từ
địa vị xã hội và thân phận của thi nhân, trên đến đế vương khanh tướng, dưới đến
sĩ tử áo vải cho đến tăng lữ ca kĩ, đều có vị trí trong bàn tiệc, phản ánh người
biên tuyển tương đối bác đại mà có lòng công chính. Càng đáng quý là, Tôn Chu
biểu hiện được kiến thức độc đáo của mình, những bài được tuyển chọn đều là những
tác phẩm với tính nghệ thuật tương đối cao. Sự cao thấp của trình độ nghệ thuật
là thước tấc trọng yếu nhất mà ông biên tuyển, đồng thời không nhân vì thân phận
và danh khí của thi nhân mà quyết định chọn hay không. Như Vương Chi Hoán 王之涣 trong Toàn Đường
thi có 6 bài, mà 2 bài là Đăng Quán
Tước lâu 登鹳雀楼 và Lương Châu từ 凉州词 được tuyền vào
Đường thi tam bách thủ; Kim Xương Tự 金昌绪trong Toàn Đường
thi chỉ có 1 bài Xuân oán 春怨, cũng được tuyển
vào Đường thi tam bách thủ; bài Kim lũ y 金缕衣 của Đỗ Thu Nương 杜秋娘
cũng được tuyển vào Đường thi tam bách thủ.
Nhìn từ
nội dung và phong cách, hơn 300 bài thơ Đường đề tài đa dạng, tình cảm khác lạ,
phông cách bất nhất. Có bài thi hoạ dung hợp, thơ sơn thuỷ điền viên điềm đạm
tĩnh mịch; thơ biên tái có khí tượng hùng hồn, lãng mạn khôi kì; có bài dài như
Trường Hận ca 长恨歌, Tì bà hành 琵琶行; cũng có bài thơ ngắn tinh trí uyển chuyển như Hồng đậu sinh Nam quốc 红豆生南国; có bi ca khảng
khái, trầm uất hùng hồn:
Niệm thiên địa chi du du
Độc thương nhiên chi thế há
念天地之悠悠
独怆然而涕下
(Nghĩ đến đất trời mênh mông vô tận
Cảm thấy đau buồn
mà rơi nước mắt)
Cũng có tình ngữ nỉ non nhẹ nhàng thú vị:
Trang bãi đê thanh vấn phu tế
Hoạ mi thâm thiển nhập thời vô
妆罢低声问夫婿
画眉深浅入时无
(Trang điểm xong hỏi nhỏ với chồng
Chân mày thiếp đậm nhạt như thế này có hợp không)
Tác phẩm thơ với các loại đề
tài, các loại tình cảm đều được tuyển vào trong đó.
Nhân một số duyên cớ, sách này
ra đời, từng là sách học của các trường tư thục, khắc bản rất nhiều, chú thích
cũng nhiều, trở thành sách gối đầu giường của người đi học, truyền mãi không
suy. Mọi người đều nói:
Thục độc Đường thi tam cách thủ
Bất hội tác thi dã hội ngâm
熟读唐诗三百首
不会作诗也会吟
Đọc thuộc Đường thi tam bách thủ
Không biết làm thơ cũng biết ngâm
Có thể
thấy, ảnh hưởng của Đường thi tam bách thủ
là rất lớn.
(hết)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 27/6/2022
Nguyên tác Trung văn
ĐƯỜNG THI TỐI KINH ĐIỂN TUYỂN BẢN
“ĐƯỜNG THI TAM
BÁCH THỦ”
唐诗最经典选本
“唐诗三百首”
Trong quyển
NHẤT BẢN THƯ ĐỘC ĐỔNG
TRUNG QUỐC TRUYỀN THUYẾT VĂN HOÁ
(quyển 1)
一本书读懂中国传说文化
Tác giả: Thạch Khai Hàng 石开航
Bắc Kinh: Trung Hoa Hoa kiều xuất bản xã, 2012, tái bản
2019