CÙNG GIẢ VÔ TRI
TỊNH KHU ĐÁO LÃO BẤT TƯƠNG LI (412)
蛩者無知
並驅到老不相離
Loài cùng kia vốn vô tri
Thế mà chúng đi bên nhau đến già không xa rời
Cùng giả 蛩者: "Cùng" 蛩, tên một loài dị thú trong truyền thuyết. Tương truyền hai loài thú cùng cùng 蛩蛩và cự hư 距虚hình ảnh tương tự không xa rời. Hình dung hai người có mối quan hệ mật thiết, thường ở bên nhau.
Có thuyết
cho cung cung và cự hư chỉ là tên của một loài.
Trong Lữ Thị Xuân Thu – Bất quảng 吕氏春秋 - 不广 có
đoạn:
Bắc phương hữu thú, danh viết quyết, thử tiền
nhi thố hậu, xu tắc cấp, tẩu tắc điên, thường vị cùng cùng cự hư thủ cam thảo
dĩ dữ chi. Quyết hữu hoạn hại, cùng cùng cự hư tất phụ nhi tẩu. Thử dĩ kì sở
năng thác kì sở bất năng.
北方有兽, 名曰蹶, 鼠前而兔后, 趋则跲, 走则颠, 常为蛩蛩距虚取甘草以与之. 蹶有患害, 蛩蛩距虚必负而走. 此以其所能托其所不能.
(Phương
bắc có loài thú, tên là quyết. Chân trước của nó ngắn và nhỏ như chân chuột,
chân sau dài như chân thỏ. Đi chậm thì vấp, chạy nhanh thì té ngã. Nó thường lấy
cam thảo cho loài cung cung cự hư ăn. Khi con quyết gặp phải tai hoạ, cung cung
cự hư liền cõng nó chạy. Đó chính là dùng sở trường vốn có của nó để thế sở
đoản của nó.)
https://www.kekeshici.com/guji/gudaiyuyan/85928.html
Chữ “cùng” 蛩, bản diễn Nôm tương truyền của Đoàn Thị Điểm cho là
loài sâu.
Bản của Vân Bình Tôn Thất
Lương chú hai nghĩa:
Cùng 蛩 cũng gọi là
Cùng Cùng 邛邛. Có nhiều nghĩa:
- Con sâu như con ve, con dế gọi chung là Cùng hay Còng là loài sâu.
- Tên một thứ thú vật ở Bắc Hải hình giống con ngựa, cũng có một tên nữa
là Cự hư 巨虛: con này có sức mạnh chạy xa mà không
biết kiếm đồ ăn, nên phải nương tựa vào con Khuyết 獗 mà đi. Con Khuyết không đi được phải
nương theo con Cự hư. Khi có cỏ ngọt, Khuyết nhường cho Cự hư ăn, khi có hoạn nạn
Cự hư cõng Khuyết chạy. (Sơn hải kinh)
Ở bản Chinh phụ ngâm Hán Nôm hợp
tuyển, viết chữ 者 (giả) này; bản Chinh
phụ ngâm khúc của Vân Bình Tôn Thất Lương in là chữ 也 (dã) này.
Bản diễn
Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của Đoàn Thị
Điểm đã diễn Nôm câu 412 trước, 411 sau:
Kiêm giả vô
tình, tỉ dực tương tuỳ quá nhất sinh
Cùng giả vô
tri, tịnh khu đáo lão bất tương li
(411 – 412)
Kìa loài sâu
đôi đầu cùng sánh
Nọ loài chim
chắp cánh cùng bay
(353 – 354)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 11/3/2022