TỰ PHI SONG BẠCH TRĨ (331)
自飛雙白雉
Đôi chim trĩ trắng tự bay
Tương
truyền vào thời Chiến Quốc, tại nước Tề có vị xử sĩ Mục Độc Tử 牧犊子tuổi đã cao nhưng không có vợ. Khi vào rừng lấy củi,
nhìn thấy đôi chim trĩ trắng cùng bay, tức cảnh sinh tình, ông sáng tác bài Trĩ triêu phi 雉朝飞, tự than cho
thân phận mình đã già nhưng cô lẻ.
Lí Bạch
李白 thời
Đường căn cứ theo tựa đề cũ của người xưa đã viết ca từ cho cầm phổ, sau được cải
biên thành cổ cầm khúc. Trong cổ cầm phổ các đời đều thấy cổ cầm phổ Trĩ triêu phi 雉朝飞. Có thể thấy
nó có ảnh hưởng rất sâu rộng. Lí Bạch viết rằng:
Mạch lũng thanh thanh tam nguyệt thời. Bạch
trĩ triêu phi hiệp lưỡng thư. Cẩm y tú dực khả li si. Độc Mục thái tân cảm bi
chi. Xuân thiên hoà. Bạch nhật noãn. Trác thực ẩm tuyền dũng khí mãn. Tranh
hùng đấu tử tú cảnh đoạn. “Trĩ tử ban” tấu cấp quản huyền. Khuynh tâm mĩ tửu tận
ngọc oản. Khô dương khô dương nhĩ sinh đề. Ngã độc thất thập nhi cô thê. Đàn
huyền tả hận ý bất tận. Minh mục quy hoàng nê.
麦陇青青三月时. 白雉朝飞挟两雌. 锦衣绣翼何离褷. 犊牧采薪感之悲. 春天和. 白日暖. 啄食饮泉勇气满. 争雄斗死绣颈断. “雉子斑”
奏急管弦. 倾心美酒尽玉碗. 枯杨枯杨尔生稊. 我独七十而孤栖. 弹弦写恨意不尽. 瞑目归黄泥.
(Tháng
Ba gò lúa mạch xanh xanh. Chim trĩ trắng sáng sớm bay cùng hai chim mái. Đôi
cánh sặc sỡ, bộ lông dày đẹp. Người đốn củi Độc Mục cảm thấy đau buồn. Ngày
xuân ôn hoà. Khí trời ấm áp. Chim trĩ trống ăn no uống đủ dũng khí tràn đầy. Vì
giành chim trống mà hai chim mái đấu nhau đến gãy cổ. Khúc “Trĩ tử ban” tấu lên
nghe gấp vội. Đem lòng ngưỡng mộ rót rượu ngon tràn chén ngọc. Cây dương khô
kia, cây dương khô kia lại nảy chồi. Ta đã bảy mươi mà lại lẻ loi. Khúc đàn tỏ
bày nỗi hận mà ý vẫn chưa hết. Chỉ đợi lúc nhắm mắt quay về chốn suối vàng)
https://baike.baidu.com/item/%E9%9B%89%E6%9C%9D%E9%A3%9E/1302368
Tên vị ẩn
sĩ có tư liệu ghi là Mục Độc 牧犊. Ở bài của Lí Bạch
là Độc Mục 犊牧.
Câu 331
này và câu 332:
Tự vũ mãn giang mai
自舞滿江梅
bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của
Đoàn Thị Điểm là:
Trĩ xập bay mai cũng bẻ bai (282)
Bản Chinh phụ ngâm khúc của Vân Bình Tôn Thất Lương, nxb Tân Việt, in
năm 1953 là:
Trĩ XẬP XOÈ mai cũng bẻ bai
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn
02/12/2021