HÀ XỨ NGỌC QUAN CHINH CHIẾN TƯU (344)
何處玉關征戰陬
Không biết bên ngoài Ngọc quan, chàng chinh chiến ở những nơi nào
Ngọc quan 玉關/玉关: Tức Ngọc Môn
quan 玉門關/玉门关, tại phía tây bắc thành phố Đôn Hoàng 敦煌tỉnh Cam Túc 甘肃, cũng dùng để phiếm
chỉ nơi biên địa.
Trong Hậu Hán thư 后汉书quyển 47 Ban
Lương liệt truyện – Ban Siêu 班梁列传 - 班超 có chép:
Siêu tự dĩ cửu tại tuyệt vực, niên lão tư thổ.
Thập nhị niên, thướng sớ viết: “Thần văn Thái Công phong Tề, ngũ thế táng Chu,
hồ tử thú khâu, Đại mã y phong. Phù Chu Tề đồng tại trung thổ thiên lí chi
gian, huống vu viễn xứ tuyệt vực, tiếu thần năng vô y phong thú khâu chi tư
tai? Man di chi tục, uý tráng vũ lão. Thần Siêu khuyển mã xỉ tiêm, thường khủng
niên suy, yêm hốt cương bộc, cô hồn khí quyên. Tích Tô Vũ lưu Hung Nô trung thượng
thập cửu niên, kim thần hạnh đắc phụng tiết đới kim ngân hộ Tây vực, như tự dĩ
thọ chung đồn bộ, thành vô sở hận, nhiên khủng hậu thế hoặc danh thần vi một
Tây vực. Thần bất cảm vọng đáo Tửu Tuyền quận, đản nguyện sinh nhập Ngọc Môn
quan. Thần lão bệnh suy khốn, mạo tử cổ ngôn, cẩn khiển tử Dũng tuỳ hiến vật nhập
tái. Cập thần sinh tại, lệnh Dũng mục kiến trung thổ.” Nhi Siêu muội đồng quận
Tào Thọ thê Chiêu diệc thướng thư thỉnh Siêu viết: ….. Thư tấu, Đế cảm kì ngôn,
nãi trưng Siêu hoàn.
超自以久在绝域, 年老思土. 十二年, 上疏曰: “臣闻太公封齐, 五世葬周, 狐死首丘, 代马依风. 夫周齐同在中土千里之闲, 况于远处绝域, 小臣能无依风首丘之思哉? 蛮夷之俗, 畏壮侮老. 臣超犬马齿歼, 常恐年衰, 奄忽僵仆, 孤魂弃捐. 昔苏武留匈奴中尚十九年, 今臣幸得奉节带金护西域, 如自以寿终屯部, 诚无所恨. 然恐后世或名臣为没西域. 臣不敢望到酒泉郡, 但愿生入玉门关. 臣老病衰困, 冒死瞽言, 谨遣子勇随献物入塞. 及臣生在, 令勇目见中土.” 而超妹同郡曹寿妻昭, 亦上书 请超曰: ……. 书奏, 帝感其言, 乃徵超还.
(Ban
Siêu tự thấy mình đã ở lâu nơi dị vực, tuổi già nhớ đến quê hương đất nước. Năm
Vĩnh Nguyên thứ 12 (năm 100), bèn dâng thư lên triều đình nói rằng: “Thần nghe
nói, Khương Thái Công được phong ở đất Tề, nhưng năm đời đều được quy táng ở
Chu. Con cáo khi chết, nó còn hướng về phía gò nơi nó sinh ra, ngựa đất Đại
còn quyến luyến gió bấc. Chu và Tề ở cùng trung thổ, cách nhau chẳng qua ngàn dặm,
huống hồ thần ở nơi đất lạ, làm sao mà không có lòng “y bắc” “thú khâu”? Phong tục của man di chỉ
biết sợ người niên tráng mà coi thường người già yếu. Thần Ban Siêu, răng khuyển
mã ngày càng giảm, e đến lúc thân thể suy tàn, đột nhiên chết đi, hồn cô lẻ
phiêu bạc nơi dị vực. Ngày trước, Tô Vũ ở đất Hung nô chẳng qua chỉ 19 năm. Hiện
thần cầm phù tiết, bưng ấn tỉ để giám hộ Tây vực, nay tuổi đã sắp cùng, chết
nơi đồn trú, cũng chẳng có gì ân hận. Nhưng thần sợ đời sau có người đem việc thần chết nơi Tây vực ghi chép lại. Thần chẳng
dám mong đến được quận Tửu Tuyền, chỉ mong sống được vào lại Ngọc Môn quan. Thần
già nhiều bệnh, thân thể suy nhược, liều chết dâng lời, sai con là Ban Dũng
mang lễ vật vào ải, nhân khi thần còn sống, bảo Ban Dũng về lại trung thổ xem
thử.” Em gái Ban Chiêu là vợ của Tào Thọ người cùng quận cũng dâng thư lên triều
đình, thỉnh cầu cho Ban Siêu được trở về, nói rằng ….. Bản tấu dâng lên, Đế cảm động vì những lời của
bà, liền cho triều hồi Ban Siêu.)
https://baike.baidu.com/item/%E7%8E%89%E5%85%B3%E6%83%85/8379813
Thành
ngữ Trung Quốc có câu “Ngọc quan lão nhân”玉关老人 để ví tình cảm nhớ quê nhà của chinh nhân đồn
trú nơi biên giới. Có lúc nói “Ngọc quan tình” 玉关情
để ví tình cảnh người vợ nhớ đến chồng đang đóng ở biên cương. Như Lí Bạch 李白ở bài Tí dạ Ngô
ca – Thu ca 子夜吴歌 - 秋歌viết rằng:
Trường An nhất phiến nguyệt
Vạn hộ đảo y thanh
Thu phong xuy bất tận
Tổng thị Ngọc Quan tình
Hà nhật bình Hồ lỗ
Lương nhân bãi viễn chinh
長安一片月
萬戶搗衣聲
秋風吹不盡
總是玉關情
何日平胡虜
良人罷遠征
(Trên thành Trường An một vầng trăng sáng
Muôn nhà tiếng chày đập áo vang lên
Gió thu không thể thổi bay hết
Tình cảm của những người vợ nhớ đến chồng đang ở ngoài
Ngọc Môn quan
Ngày nào dẹp yên được giặc Hồ
Thì từ đó chồng mới không còn viễn chinh nữa)
https://baike.baidu.hk/item/%E5%AD%90%E5%A4%9C%E5%9B%9B%E6%99%82%E6%AD%8C%E5%9B%9B%E9%A6%96/19407431
Đặng Trần Côn mượn
từ “Ngọc quan” để chỉ vùng biên địa
Phần Hán văn ở bản của Vân Bình Tôn Thất
Lương câu 344 này là:
Hà xứ Ngọc quan chinh chiến “xu”
何處玉關征戰區
Chữ 區 phiên âm là “xu”.
Câu 344 bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương
truyền của Đoàn Thị Điểm là:
Biết đâu bờ cõi là miền Ngọc quan (292)
Bản Chinh phụ ngâm khúc của Vân Bình Tôn Thất Lương, nxb Tân Việt, in
năm 1953 là:
Biết đâu CHINH CHIẾN là miền Ngọc quan
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 19/12/2021