HÀ THÍ HẰNG NGA PHỤ (279)
何啻姮娥婦
Khác gì nàng Hằng Nga
Hằng Nga 姮娥: Cũng gọi là Thường Nga 嫦娥,
là vị tiên nữ trong thần thoại Trung Quốc thời thượng cổ. Thần thoại “Thường
Nga bôn nguyệt” 嫦娥奔月 nguyên
xuất phát tự việc sùng bái tinh tú của người xưa. Câu chuyện về Thường Nga xuất
hiện sớm nhất trong “Quy tàng”. Sau này, dân gian tiến thêm một bước phát huy,
diễn hoá thành nhiều câu chuyện. Câu chuyện thần thoại “Thường Nga bôn nguyệt”
căn cứ vào bộ trứ tác Hoài Nam Tử 淮南子thời Tây Hán,
là do bởi Thường Nga uống trộm thuốc bất tử của chồng là Nghệ 羿 từ
Tây Vương Mẫu 西王母 lấy
về, đã bay lên cung trăng biến thành con cóc giã thuốc.
Trong sự
diễn hoá câu chuyện, Thường Nga diễn biến thành con gái của Đế Khốc 帝嚳 (Thiên
Đế Đế Tuấn 天帝帝俊), một trong Tam hoàng Ngũ đế, là vợ của Nghệ 羿 (Đại
Nghệ 大羿, Hậu Nghệ 后羿có phải là cùng một
người hiện đang còn tranh nghị) có dung mạo phi phàm. Theo truyền thuyết, Thường
Nga vốn gọi là Hằng Nga姮娥, do bởi kị huý Hán
Văn Đế Lưu Hằng 劉恆 thời
Tây Hán nên đổi gọi là Thường Nga 嫦娥. Trước thời Đông
Hán, không có tư liệu nào nói về mối quan hệ vợ chồng giữa Thường Nga và Nghệ,
mãi cho đến khi Cao Dụ 高誘chú giải bộ Hoài Nam Tử mới chỉ ra Thường Nga là vợ
của Nghệ.
Theo
truyền thuyết, Thường Nga và Nghệ đã khơi dòng cho chế độ nhất phu nhất thê. Để
kỉ niệm họ, người đời sau đã diễn dịch thành câu chuyện Thường Nga bôn nguyệt,
trong dân gian có nhiều truyền thuyết cùng thi từ ca phú lưu truyền. Trong truyền
thuyết thần thoại, Thường Nga nhân vì uống trộm thuốc bất tử mà bay lên cung
trăng thành tiên, cư trú tại cung Quảng Hàn 廣寒.
Đời sau trong thần thoại của Đạo giáo, đã hợp nhất Thường Nga cùng Nguyệt thần
Thái âm tinh quân 月神太陰星君 thành một người. Đạo giáo lấy mặt trăng làm âm chi
tinh, tôn xưng là Nguyệt Cung Hoàng Hoa Tố Diệu Nguyên Tinh Thánh Hậu Thái Âm
Nguyên Quân 月宮黃華素曜元星聖后太陰元君, hoặc xưng Nguyệt Cung Thái Âm Tinh Quân Hiếu Đạo
Minh Vương 月宮太陰星君孝道明王, tạc tượng nữ thần.
https://baike.baidu.hk/item/%E5%AB%A6%E5%A8%A5/68389
Câu 279 cùng các câu 277, 278,
280,
Hà thí Thiên Đế tôn
Linh lạc lập ngân chử
Hà thí hằng nga phụ
Thê lương toạ quảng hàn
何啻天帝孫
泠落立銀渚
何啻姮娥婦
淒涼坐廣寒
bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của
Đoàn Thị Điểm là:
Khác gì ả Chức chị Hằng
Bến Ngân sùi sụt cung trăng chốc mòng
(239 – 240)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 12/10/2021