HOÈ VĂN HOÁ
(tiếp theo)
Kí thác nỗi
lòng nhớ quê hương
Hoè kí
thác nỗi lòng nhớ quê hương, sự kiện đại biểu mang tính lịch sử nhất phải nói đến
cuộc di dân ở đại hoè thụ huyện Hồng Động 洪洞
tỉnh Sơn Tây 山西. Đầu thời Minh, để khôi phục kinh tế sau nhiều năm
chiến loạn và sự phá hoại do thiên tai, trong hơn 50 năm triều đình đã tổ chức
hơn 18 lần di cư đại quy mô, đưa nhân khẩu từ nơi trù mật huyện Hồng Động Sơn
Tây dời đến vùng trung nguyên hoang vu. Tương truyền đương thời bách tính đều tập
hợp dưới gốc cây hoè lớn, bị bức lên đường di dân. Về sau, khi nhóm di dân an định
nơi ở mới, đã trồng cây hoè ở lối rẽ trên đường để nhớ đến quê nhà, từ xa tế
bái tổ tiên.
Vấn ngã tổ tiên tại hà xứ
Sơn Tây Hồng Động đại hoè thụ
Vấn ngã lão gia tại na lí
Đại hoè thụ hạ lão quát oa
问我祖先在何处
山西洪洞大槐树
问我老家在哪里
大槐树下老鸹窝
(Hỏi tổ tiên của ta ở xứ nào
Ở nơi cây hoè lớn huyện Hồng Động Sơn Tây
Hỏi ta quê nhà ở nơi đâu
Là tổ chim quạ dưới cây hoè lớn)
Bài ca dao mấy trăm năm nay được lưu truyền đã chứng minh “đại hoè thụ” trở thành vật kí thác nỗi lòng nhớ quê hương của di dân.
Loại lương mộc
theo dân tục
Hoè trong dân tục là loại lương mộc không có được nhiều. Vùng Hà Bắc 河北, Thiểm Tây 陕西 có tập tục đeo hoè nha 槐芽 (lá non của cây hoè), trị tật ở mắt, trẻ em đeo hoè nha có thể tị tà, mùa đông đốt cành hoè tị tà phòng dịch, hoa hoè không thể ăn, nhưng lá hoè là món ngon thời cổ, lá hoè nấu với gạo, “hoè diệp lãnh đào” 槐叶冷淘 (lãnh đào 冷淘 là mì sợi nguội) là món ngon trên bàn ăn, đặc biệt “hoè diệp lãnh đào” là một món ăn mát, có công hiệu giải nóng lúc mùa hạ, là món mĩ vị giai hào. “Tiền du hậu hoè” 前榆后槐 là tập tục trồng cây trước và sau nhà ở vùng Cam Túc 甘肃, quả cây du gọi là “du tiền” 榆钱, hài âm với “dư tiền” 余钱, tượng trưng cho phú quý. Quả hoè nhiều hạt, hài âm với “hoài tử” 怀子, cầu đa tử đa phúc.
Ý tượng văn
học
Cây hoè cao lớn cổ phác lại có ngụ ý về quan vận, nên xưa nay được văn nhân tao khách để ý, nhiều tác phẩm văn học dùng hoè làm ý tượng được lưu truyền đến nay, hình thành nên “hoè văn học” 槐文学. Văn học về cây hoè bắt đầu từ thời Nguỵ Tấn, thịnh hành vào triều Đường, truyền thừa đến nay. Tào Phi 曹丕, Tào Thực 曹魏 triều Nguỵ sáng tác Hoè thụ phú 槐树赋, hoặc lấy hoè đại biểu cho sự uy nghiêm của quân vương, hoặc lấy hoè đại biểu quan vị, biểu đạt tâm nguyện nhập sĩ kiến công lập nghiệp của mình. Tác phẩm lúc bấy giờ lấy quan vị “tam công” của hoè làm ngụ ý chủ yếu. Triều Đường, thời kì đỉnh thịnh của “hoè văn học”, lấy hoè làm ý tượng của văn học, tác phẩm có số lượng nhiều, hình thức biểu đạt nhiều, ngụ ý ý tượng nhiều. Bạch Cư Dị 白居易sáng tác Đình hoè 庭槐, Thọ An hiết mã trùng ngâm 寿安歇马重吟, Tảo thiền 早蝉 v.v... mượn hoè để bộc lộ tình cảm, biểu đạt nỗi niềm hoài tài bất ngộ của mình, nỗi lòng nhớ quê hương. Tiểu thuyết Thương thệ 伤逝 của Lỗ Tấn 鲁迅, tập tản văn Cổ hoè mộng ngộ 古槐梦遇 của Du Bình Bá 俞平伯 đều biểu đạt tình cảm đối với cây hoè.
Thể tài nghệ
thuật
Hoè
ngoài ý tượng dưới ngòi bút của các tao nhân mặc khách ra cũng còn là nét đan thanh ở tranh trục cuốn, là vưu vật
trong thiết kế kiến trúc không thể thiếu. Trong tác phẩm hội hoạ, hoè thường xuất
hiện cùng với tùng, bách, liễu, ngân hạnh được dùng làm bối cảnh, ví phẩm chất
cao thượng. Như hình Trúc lâm thất hiền dữ
Vinh Khải Kì 竹林七贤与荣启期 trên tấm bích hoạ phát hiện trong ngôi mộ lớn thời Nam
triều tại Tây Thiện Kiều 西善桥 Nam Kinh 南京, ở Lục quân tử đồ 六君子图 của Nghê Toản 倪瓒 đời Nguyên ...
Hoè cũng là vật dẫn trọng yếu trong thiết kế kiến trúc, như cách trồng trong tứ
hợp viện ở Bắc Kinh 北京rất được chú trọng, nhân đó ngụ ý của cây hoè cũng là
một bộ phận không thể tách rời trong kiến trúc.
Trong
dòng sông phát triển của văn hoá Trung Quốc, quốc hoè 国槐 với ngụ ý tốt đẹp
đã in đậm dấu ấn, lưu lại rất nhiều báu vật. Quốc hoè trừ có giá trị văn hoá lịch
sử tương đối cao ra, giá trị thưởng ngoạn của nó cũng không thể xem thường.
Phần
tán của quốc hoè đẹp, hoa thơm, là loại “hành đạo thụ” 行道树 (1) và là loại thực vật tạo nguồn mật tốt. Trong quá
trình trồng và chăm sóc lâu dài, các nghệ nhân làm vườn đã tuyển chọn một số giống
dùng trong nghệ thuật làm vườn có giá trị thưởng ngoạn cực cao. Như Long trảo
hoè 龙爪槐, cành cây rủ xuống như tán lọng, trước kỉ niệm đường
tại Trung Sơn lăng 中山陵 ở
Quốc hoè là loại cây sinh trưởng trên đất Trung Quốc, “hoè văn hoá” là hiện tượng văn hoá đặc biệt của Trung Quốc, trong quá trình bánh xe văn hoá luân chuyển không ngừng, chúng ta phải biết yêu quý cây hoè, yêu quý tinh thần ưu lương trong việc truyền thừa văn hoá. (hết)
Chú của người
dịch
1- Hành đạo thụ 行道树: Chỉ cây trồng hai bên đường, tạo bóng mát cho người đi đường đồng thời tạo cảnh quan cho đường. Hành đạo thụ có nhiều tác dụng, có thể bổ sung dưỡng khí, làm sạch không khí, làm đẹp môi trường, giảm thiểu tạp âm ...
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 28/9/2021
Nguồn