QUÂN TÂM VẠN LÍ THIÊN SƠN TIỄN (36)
君心萬里千山箭
Lòng chàng theo mũi tên chốn Thiên sơn xa ngàn dặm
Thiên sơn 千山 (viết đúng là 天山): Nay là
Hàng Ái sơn 杭爱山 ở
Mông Cổ, còn có tên là Yên Nhiên sơn 燕然山. Yên Nhiên sơn trong
lịch sử Trung Quốc vào thời Hán Đường thịnh thế, lấy tư thế biên địa lập thành
biên cương, dãy Yên Nhiên sơn trong thơ văn cổ Trung Quốc cũng đại biểu cho đối
tượng của chiến tranh, là nơi mà các võ tướng luôn mơ lập công tại nơi đó.
Trong tác phẩm văn học đời Đường thường gặp với tên là “Thiên sơn” 天山.
https://www.163.com/dy/article/G2TRV5I30512EABC.html
Thiên sơn tiễn 天山箭: Điển xuất từ nhân vật Tiết Nhân Quý 薛仁贵đời Đường. Tiết Nhân Quý (Tiết Nhơn Quý) tên Lễ 礼, tự là Nhân Quý 仁贵,
người Long Môn 龙门 Giáng
Châu 绛州. Năm Long Sóc 龙朔nguyên
niên (năm 661), Thiết Lặc 铁勒xâm phạm biên giới
nhà Đường, Tiết Nhân Quý làm Phó đại tổng quản. Trước khi xuất trận, Đường Cao
Tông 唐高宗 bày tiệc mời tướng sĩ. Trong bữa tiệc, Đường Cao Tông
nói với Tiết Nhân Quý: “Thiện xạ thời cổ có thể bắn xuyên qua 7 lần áo giáp,
nay khanh bắn 5 lớp xem thử.” Tiết Nhân Quý lĩnh mệnh, giương cung bắn, và đã bắn
xuyên qua 5 lớp. Đường Cao Tông thất kinh, liền sai người lấy áo giáp kiên cố
hơn ban thưởng cho Tiết Nhân Quý.
Năm
Long Sóc 龙朔 thứ 2 (năm 662), liên minh 9 bộ lạc Hồi Hột回纥 Thiết
Lặc 铁勒, được tin quân triều Đường sắp đến, bèn tập trung
binh hơn 10 vạn người, dựa vào địa hình có lợi của Thiên sơn 天山 (nay
là Hàng Ái sơn 杭爱山 ở
Mông Cổ) để ngăn chận quân triều Đường. Mùng 1 tháng 3 năm đó, quân triều Đường
giao chiến với Thiết Lặc tại Thiên sơn, Thiết Lặc phái mấy chục viên đại tướng
khiêu chiến, Tiết Nhân Quý xuất chiến, một mình chống lại mấy chục người, bắn
liền 3 phát tên, trúng 3 viên tướng địch, họ đều ngã lăn ra chết. Quân địch
trông thấy liền hỗn loạn, Tiết Nhân Quý thừa cơ chỉ huy giết địch, chẳng mấy chốc
quân địch đầu hàng. Do bởi Thiết Lặc quấy nhiễu biên giới nhà Đường mấy chục
năm nay, Tiết Nhân Quý lệnh đem quân đầu hàng chôn sống để trừ hậu hoạn. Nhưng
việc đó đã đi ngược lại chính sách dân tộc của triều Đường. Về sau tiếp tục bắc
tiến, bắt sống 3 anh em thủ lĩnh của 9 bộ Thiết Lặc. Từ đó Đột quyết cửu tộc
suy bại. Đương thời trong quân có câu hát rằng:
Tướng quân tam tiễn định Thiên sơn
Chiến sĩ trường ca nhập Hán quan
将军三箭定天山
战士长歌入汉关
(Tướng quân chỉ với ba mũi tên mà ổn định được Thiên
sơn
Chiến sĩ ca vang trở về quan ải nhà Hán)
https://baike.baidu.com/item/%E4%B8%89%E7%AE%AD%E5%AE%9A%E5%A4%A9%E5%B1%B1
Về nhân
vật Tiết Nhân Quý, có chép trong Cựu Đường
thư – Tiết Nhân Quý truyện 旧唐书 - 薛仁贵传 .
“Tam tiễn
định Thiên sơn” 三箭定天山 được
dùng để ví viên tướng võ nghệ cao cường, uy danh được mọi người khâm phục.
Về tên núi, bản Chinh phụ ngâm Hán Nôm hợp tuyển và bản Chinh phụ ngâm khúc của Vân Bình Tôn Thất
Lương, nxb Tân Việt, in năm 1953 đều là chữ 千.
(Thiên sơn 千山)
Câu 36 này, bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của
Đoàn Thị Điểm là:
Chàng sầu xa tìm cõi Thiên san (34)
Bản Chinh phụ ngâm khúc của Vân Bình Tôn Thất
Lương, nxb Tân Việt, in năm 1953 là
Dạ chàng xa tìm cõi Thiên sơn
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 10/6/2021