TRƯỚC HÀM RỒNG
CÁ GIEO MỒI VẮNG TANH (2672)
Đỗ Phủ 杜甫 ở
bài Thu hứng 秋兴 thứ 4 viết rằng:
Văn đạo Trường An tự dịch kì
Bách niên thế sự bất thăng bi
Vương Hầu đệ trạch giai tân chủ
Văn võ y quan dị tích thì
Trực bắc quan sơn kim cổ chấn
Chinh tây xa mã vũ thư trì
Ngư long tịch mịch thu giang lãnh
Cố quốc bình cư hữu sở ti
闻道长安似弈棋
百年世事不胜悲
王侯第宅皆新主
文武衣冠易昔时
直北关山金鼓震
征西车马羽书驰
鱼龙寂寞秋江冷
故国平居有所思
(Nghe nói chính sự ở Trường An giống như một cuộc cờ
Thế sự trăm năm khiến người ta ngăn không được nỗi bi
thương
Phủ đệ của các Vương Hầu đã thay chủ mới
Áo mão của văn thần võ tướng triều đình khác với ngày
xưa
Nơi trực bắc, Hồi Hột gây hấn, chấn động tiếng chiêng
tiếng trống chiến tranh
Ở phía tây, Thổ Phồn xâm nhập, ngựa xe phát hịch truyền
đi khẩn cấp
Rồng cá đều vắng lặng, sông thu cũng lạnh lẽo thê
lương
Vẫn luôn nhớ đến cuộc sống thường ngày bình yên nơi chốn
cũ Trường An.)
http://www.ruiwen.com/wenxue/dufu/19691.html
Giữa dòng nước
dẫy sóng giồi
Trước hàm rồng
cá gieo mồi vắng tanh.
(“Truyện Kiều” 2671 – 2672)
Rồng cá: Rồng và cá.
Trước hàm rồng
cá gieo mồi vắng tanh: Chúng tôi
phiên theo KOM. Thuý Kiều gieo mình xuống làm mồi cho loài rồng cá ở quãng sông
vắng vẻ. Nhiều bản giải nghĩa mỗi bản một cách. Bản Tản Đà phiên là băng tinh và giải thích là cái thân
trong trắng như băng, như thuỷ tinh. Nhưng Kiều là gái giang hồ thì băng tinh
sao được? Bản Nguyễn Văn Hoàn theo bản Kinh phiên là thuỷ tinh, nhưng lại giải thích là thuỷ tộc, phải viết là 水精 chứ
không phải là 水晶 như
trong bản Kinh. Nó cũng không phải viết là 水星 như trong lần
xuất bản thứ nhất, vì thuỷ tinh viết thế là tên một ngôi sao, chứ không phải chỉ
pha lê. Chúng tôi tán thành nhận xét trên đây của anh N.Q.T và cho rằng phiên 水腥 là vắng tanh là đúng. Chính cụ Đào cũng đã
nói: các bản nôm đều chép là gieo mồi vắng
tanh, duy TVK chép là gieo mồi thuỷ
tinh.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Đường thi: Ngư long tịch mịch Thu giang
lãnh.
唐詩: 魚龍寂寞秋江冷
(Thơ Đường:
Cá rồng vắng ngắt sông Thu lạnh)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Theo ý riêng, với câu 2672 này, Nguyễn Du đã liên tưởng
đến câu “Ngư long tịch mịch thu giang lãnh” của Đỗ Phủ. Rồng cá ở đây phiếm chỉ
loài thuỷ tộc. Đến mùa thu loài thuỷ tộc lặn chìm xuống, không hoạt động trên mặt
nước. “Vắng tanh” là Nguyễn Du dịch từ
“tịch mịch” 寂寞. Theo Thuỷ kinh
chú 水经注:
Ngư long dĩ thu đông vi dạ
鱼龙以秋冬为夜
(Loài cá loài rồng lấy mùa thu mùa đông làm đêm)
Vì là
vào thu, loài thuỷ tộc lặn sâu nên “tịch mịch”, sông trở nên lạnh lẽo thê
lương. Câu 2672 này cũng có ý nói lúc Thuý Kiều gieo mình xuống sông là lúc
đương vào thu.
Bản “Kim Vân Kiều”
(Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, câu 2672 là:
Giữa dòng nước CHẢY, sóng dồi
Bản “Tư liệu
Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị 1872” do
GS Nguyễn Tài Cẩn phiên Nôm, câu 2671 và 2672 là:
Giữa VÒNG nước dẫy sóng giồi
Trước hàm rồng cá gieo mồi THUỶ TINH
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 11/4/2021