ĐỐNG XƯƠNG
VÔ ĐỊNH ĐÃ CAO BẰNG ĐẦU (2494)
Trần
Đào 陈陶 đời
Đường với bài Lũng Tây hành 陇西行 viết rằng:
Thệ tảo Hung Nô bất cố thân
Ngũ thiên điêu cẩm táng Hồ trần
Khả liên Vô Định hà biên cốt
Do thị xuân khuê mộng lí nhân
誓扫匈奴不顾身
五千貂锦丧胡尘
可怜无定河边骨
犹是春闺梦里人
(Thề
quét sạch Hung Nô sá gì đến thân mình
Năm
ngàn chiến sĩ khoác cẩm bào đã vùi thây nơi đất Hồ
Đáng
thương cho đống xương phơi bên bờ sông Vô Định
Hãy
còn là người trong mộng của những người vợ chốn phòng khuê)
http://www.ruiiq.com/shi/cent01.html
https://www.163.com/dy/article/G2NNJOQP0541TJAO.html
Câu
4, có tư liệu là: Do thị thâm khuê mộng
lí nhân犹是深闺梦里人
http://www.shigeku.com/xlib/gd/ts300/308.htm
http://www.52tangshi.com/tangshi/1011.html
Ngẫm từ dấy
việc binh đao
Đống xương Vô
Định đã cao bằng đầu
(“Truyện Kiều” 2493 – 2494)
Đống xương
Vô Định: Con sông ở tỉnh Tuy Viễn và
tỉnh Thiểm Tây Trung Quốc, vì hay bị đất lấp, đổi dòng luôn,cho nên gọi là sông
không nhất định (Vô Định hà). Ở nơi này đã từng trải qua nhiều cuộc chiến tranh
giữa người Trung Quốc và người Hung Nô. Câu thơ của Trần Đào đời Đường: Khả lân Vô Định hà biên cốt, Do thị khuê
trung mộng lí nhân, nghĩa là: Tội nghiệp cho đống xương bên sông Vô Định,
hãy còn là người bước vào trong giấc mộng chốn phòng khuê. Do đó, đống xương Vô
Định là chỉ những người chết do chiến tranh.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Tuỳ viên thi: Khả lân Vô định hà biên cốt.
隨園詩: 可憐無定河邊骨
(Thơ Tuỳ
viên: Thương thay nắm xương Vô định bên sông)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Hai câu 2493 và 2494, ý nói Từ Hải từ khi "dấy việc binh đao", thì người chết cũng đã nhiều, Nguyễn Du lấy ý từ câu “Khả liên Vô Định
hà biên cốt” của Trần Đào.
Bản “Kim Vân Kiều”
(Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích và Bản “Tư liệu Truyện
Kiều - Bản Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn
Tài Cẩn phiên Nôm, câu 2493 là:
GẪM từ dấy việc binh đao
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 29/3/2021