LỄ
KINH
(kì 1)
Ở thiên
mở đầu Khúc lễ 曲礼 trong Lễ kí 礼记có câu:
Anh vũ năng ngôn, bất li phi điểu; tinh tinh
năng ngôn, bất li cầm thú. Kim nhân nhi vô lễ, tuy năng ngôn, bất diệc cầm thú
chi tâm hồ?
鹦鹉能言, 不离飞鸟; 猩猩能言, 不离禽兽. 今人而无礼, 不亦禽兽之心乎?
(Vẹt có
thể nói, nhưng rốt cuộc không thoát khỏi loài chim; tinh tinh có thể nói, những
rốt cuộc không thoát khỏi loài thú. Nay con người nếu như không có lễ, cho dù
có thể nói, nhưng tâm tính có khác gì loài cầm thú?)
Trong
văn hoá Trung Quốc, lễ được xem là một tiêu chuẩn, phân biệt hữu hiệu giữa con
người với cầm thú, thể hiện triệt để tính đặc biệt độc đáo giữa người với người,
trở thành nền tảng của văn hoá Trung Quốc. Lễ nghi truyền thống là một loại phạm
trù, bao gồm lễ kinh ghi chép về lễ nghi; nghi thức được xem là bộ phận chủ thể;
lễ khí, lễ phục, lễ nhạc được xem là những công cụ phụ trợ trọng yếu. Sự cộng
thông qua lại của đa chủng nguyên tố này, đã cấu thành văn hoá lễ nghi Trung
Hoa phong phú rực rỡ.
Sau khi
nhân loại tiến vào xã hội văn minh, việc đầu tiên kiến lập đó là chế độ đẳng cấp.
Ở Trung Quốc, chế độ đẳng cấp lấy hình thức của lễ biểu hiện ra. Nhà Chu sau
khi thay thế nhà Thương thống trị thiên hạ, lễ không ngừng được tinh tế hoá, đạt
đến mức độ bị gọi là rườm rà phiền phức. Lễ nghi truyền thống phiền tạp, đại thể
bao gồm lễ tế tự, lễ tang táng, lễ triều cận, lễ hội minh, lễ sính vấn, lễ xạ
ngự, lễ tân khách, lễ hôn giá, lễ quan trâm ..., chức nghiệp nắm giữ và chủ trì
các loại lễ này xưng là “nho” 儒. Điều này không khó
để lí giải, vì sao Nho gia thường lấy lễ giáo làm gốc, còn Trung Quốc được xưng
là “lễ nghĩa chi bang” 礼义之邦.
Lễ nghi
Trung Hoa sớm nhất đều được ghi chép trong lễ kinh, chính là “lễ” trong Thi 诗, Thư 书, Lễ 礼, Nhạc 乐, Dịch 易, Xuân Thu 春秋. Lễ này bao gồm
3 quyển
Chu lễ 周礼 còn
được gọi là Chu quan 周官 hoặc
Thứ đến là Địa quan 地官, chức vị tối cao xưng là Tư đồ 司徒, chức này “Suất kì thuộc nhi chưởng bang giáo, dĩ tá
vương an phủ bang quốc” 帅其属而掌邦教, 以佐王安抚邦国 (suất
lãnh thuộc hạ, chưởng quản việc giáo dục trong thiên hạ, để phò tá Vương an định
các quốc trong thiên hạ), tức chưởng quản việc giáo dục trong thiên hạ, giáo
hoá muôn dân, để an bang định quốc.
Tiếp nữa là Xuân quan 春官, chức vị tối cao xưng là Đại tông bá 大宗伯, chức này “Suất kì thuộc nhi chưởng bang lễ, dĩ tá
Vương hoà bang quốc” 帅其属而掌邦礼, 以佐王邦国 (suất
lãnh thuộc hạ, chưởng quản việc lễ trong thiên hạ, để phò tá Vương làm cho các
quốc trong thiên hạ hài hoà), tức chưởng quản lễ chế bang quốc, nghiêm minh đẳng
cấp, điều hoà mối quan hệ các quốc.
Tiếp sau Xuân quan春官 là Hạ
quan 夏官, chức vị tối cao xưng là Tư mã 司马, chức này “Suất kì thuộc nhi chưởng bang chính, dĩ tá
Vương bình bang quốc” 帅其属而掌邦政, 以佐王平邦国 (suất lãnh thuộc hạ, chưởng quản chính điển trong
thiên hạ, để phò tá Vương làm cho các quốc trong thiên hạ chính trị công bình),
tức phò tá thiên tử bình định bang quốc, quản lí quân vụ, quyết định chinh phạt.
Tiếp
sau Hạ quan夏官 là
Thu quan 秋官, chức vị tối cao xưng là Tư khấu 司寇, chức này “Suất kì thuộc nhi chưởng bang cấm, dĩ tá
Vương hình bang quốc” 帅其属而掌邦禁, 以佐王平邦国 (suất
lãnh thuộc hạ, chưởng quản cấm lệnh trong thiên hạ, để phò tá Vương trừng phạt
chư hầu quốc làm trái pháp luật), tức chủ quản sự vụ tư pháp về hình phạt ngục
tụng của bang quốc, duy trì bảo vệ công bình chính nghĩa của xã hội.
Cuối
cùng là Đông quan 冬官, chức vụ tối cao xưng là Tư không 司空, căn cứ vào Khảo
công kí 考工记 bổ sung có thể biết, chức này chưởng quản bách công
trong thiên hạ, quản lí sự phát triển kinh tế của quốc gia.
Thiên đầu
tiên của các quan trong
Duy vương kiến quốc, biện chính phương vị,
thể quốc kinh dã, thiết quan phân chức, dĩ vi dân cực.
惟王建国, 辨正方位, 体国经野, 设官分职, 以为民极.
(Vương
kiến lập quốc đô, phân biệt phương hướng, đồng thời xác định vị trí của tông miếu
và triều đình, vạch giới hạn đô thành và ngoại ô, thiết lập quan viên phân định
chức vị, để làm chuẩn tắc cho dân chúng)
Ý là thiên tử kiến lập đô thành, tất cần phải xác định phương vị, vạch rõ cương giới, thiết trí quan giai, khiến nhân dân lấy đó làm chuẩn mực. Ở đây ngụ ý một loại thể chế chính trị lấy Vương làm trung tâm, tức dân lấy quan làm trung tâm, các quan đều phân thuộc lục quan, lấy thiên tử làm trung tâm, từ trên xuống dưới kiến tạo cấu thành một hệ thống chính quyền lí tưởng, chuyên chế ổn định. Sự thực, trừ hệ thống quan chức ra, sách này còn đề cập đến thiên văn địa lí, thảo mộc ngư trùng, điển chương danh vật, sinh hoạt khởi cư, nông thương y bốc, phàm có quan hệ với việc bang quốc kiến chế, cơ hồ như không gì là không có, có thể nói là bác đại tinh thâm.... (còn tiếp)
Chú của người
dịch
1- Lục quan 六官: Tức Thiên quan Trủng tể, Địa quan Tư đồ, Xuân quan Tông bá, Hạ quan Tư mã, Thu quan Tư khấu, Đông quan Tư không, cũng xưng là “lục khanh” 六卿.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 18/3/2021
Nguyên tác
LỄ KINH
礼经
Trong quyển
TRUNG QUỐC CỔ ĐẠI LỄ NGHI VĂN HOÁ
中国古代礼仪文化
Biên soạn:
Bắc Kinh: Trung Hoa thư cục, 20019