TÀI NÀY SẮC ẤY NGHÌN VÀNG CHƯA CÂN (1456)
Nghìn vàng: Ở đây xuất xứ từ thành ngữ
“Nhất tự thiên kim” 一字千金 (một chữ
đáng giá ngàn vàng).
Theo Sử kí – Lã Bất Vi liệt truyện 史记 - 吕不韦列传, cuối thời Chiến Quốc, phong khí nuôi dưỡng
kẻ sĩ rất thịnh hành. Đương thời Nguỵ có Tín Lăng Quân 信陵君, Sở có Xuân Thân Quân 春申君, Triệu có Bình Nguyên Quân 平原君, Tề có Mạnh Thường Quân 孟尝君, họ đều lấy lễ đãi kẻ sĩ, kêt giao tân
khách, tranh nhau cao thấp. Lã Bất Vi 吕不韦 cho
rằng nước Tần hùng mạnh mà không bằng họ, cho nên chiêu nạp văn nhân học sĩ,
đãi ngộ hậu hĩ. Môn hạ thực khách có đến 3000 người. Chư hầu lúc bấy giờ có nhiều
biện sĩ như Tuân Khanh 荀卿, họ trứ thư lập thuyết lưu hành trong thiên hạ. Lã Bất Vi bèn sai
thực khách đem những điều mình nghe thấy chép ra, tập hợp lại thành 8 lãm 览, 6 luận 论, 12 kỉ 纪 tổng cộng hơn 20 vạn chữ, tự cho rằng
trong đó bao quát cả thiên địa vạn vật, sự lí cổ kim, đặt tên là Lã Thị Xuân Thu 吕氏春秋, ban bố ở cổng thành Hàm Dương 咸阳, treo ngàn vàng bên trên, mời du sĩ tân
khách các nước nếu người thêm hoặc bớt một chữ sẽ tặng cho ngàn vàng. Trong Sử kí – Lã Bất Vi liệt truyện 史记 - 吕不韦列传ghi rằng:
Bố Hàm Dương thị môn, huyền thiên kim kì thượng,
diên chư hầu du sĩ tân khách hữu năng tăng tổn nhất tự giả dữ thiên kim.
布咸阳市门, 悬千金其上, 延诸侯游士宾客有能增损一字者予千金.
Người đời sau căn
cứ vào câu chuyện này tạo ra thành ngữ “Nhất tự thiên kim” 一字千金 hình dung bài văn có giá trị rất cao, hoặc
khen tặng bài văn về mặt tu từ đặc biệt xuất sắc, chữ chữ như châu ngọc.
https://baike.baidu.com/item/%E5%90%95%E4%B8%8D%E9%9F%A6%E5%88%97%E4%BC%A0
Khen rằng giá đáng Thịnh Đường
Tài này sắc ấy , nghìn vàng chưa cân
(“Truyện
Kiều” 1455 - 1456)
Tiếc thay lưu lạc giang hồ
Nghìn vàng thật cũng nên mua lấy tài
(“Truyện
Kiều” 1989 - 1990)
Nghìn vàng: Nghìn cân vàng, tức là quý giá lắm.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội, Hà Nội – 1989)
Xét: Trong
“Tư liệu Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị
1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn phiên Nôm, câu 1455 là:
Khen rằng giá LẠT Thịnh Đường
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 31/10/2020