Dịch thuật: Vương triều người Ba vì sao biến mất

VƯƠNG TRIỀU NGƯỜI BA VÌ SAO BIẾN MẤT

          Nói đến “Ba nhân” 巴人 (người Ba) có lẽ chúng ta sẽ cảm thấy xa lạ, nhưng chỉ cần nghĩ đến vùng Tứ Xuyên còn được gọi là “Ba Thục” 巴蜀 và điển cố nổi tiếng “Dương Xuân Bạch Tuyết, hạ lí Ba nhân” 阳春白雪, 下里巴人, có thể trong đầu chúng ta sẽ có ấn tượng mông lung – Ba nhân chẳng phải là một dân tộc cổ xưa cư trú phía tây nam Trung Quốc sao? có phải họ khắp người bôi lên một chất màu, trên đầu đội lông vũ, nhảy những điệu múa kì lạ? có lẽ bạn sẽ có một cảm giác lạc hậu hoang dã thô bạo. Kì thực ấn tượng này không hoàn toàn đúng. Người Ba thần bí tại thế kỉ mười mấy trước công nguyên có thể đã có một nền văn minh đồ đồng tinh xảo cùng với vương triều Thương lớn mạnh ở trung nguyên. Tổ tiên người Ba và Hoàng Đế 黄帝 là cùng một chi, hay là độc lập sáng tạo nguồn văn minh Trường Giang 长江? Trạng thái sinh hoạt xã hội của nước Ba từng cực kì huy hoàng như thế nào, cuối cùng sao lại biến mất? Đối với vấn đề đó mọi người có những suy đoán khác nhau.

          Người Ba khởi nguyên ở núi Chung Li 钟离 Vũ Lạc 武落 của Trường Dương 长阳 hạ du sông Thanh giang 清 thuộc Hồ Bắc 湖北. Để đoạt lấy tài nguyên nghề muối, người Ba từng triển khai chiến tranh với một dân tộc mẫu hệ lấy Diêm thuỷ thần nữ 盐水神女 làm đại biểu và đã thắng trong chiến tranh. Đây là lần thứ nhất người Ba với “Diêm” kết hợp. Sau này, “Ba Diêm” 巴盐 với “Diêm Ba” 盐巴 tại vùng Tam Hiệp 三峡 đã diễn ra một vở kịch lớn quán xuyến mấy ngàn năm. Lãnh tụ người Ba là Lẫm Quân 廪君sau khi chiến thắng Diêm thuỷ thần nữ, đã xây dựng Di thành 夷城 bên sông Thanh (sông Thanh giang thời cổ gọi là Di thuỷ 夷水), lập nên vương quốc Ba. Đây là quốc gia theo chế độ nô lệ, là nước Ba đầu tiên do người Ba kiến lập. Người Ba lấy hổ làm totem, thích quỷ thần, thực hành sùng bái tổ tiên, Lẫm Quân là tiên tổ vĩ đại của họ. Trong lịch sử sau này, quân đội nước Ba tham gia quân liên minh với Chu Vũ Vương 周武王 phạt Trụ 纣, thành đội quân tiền phong, đeo mặt nạ bách thú, nhảy “Ba luân vũ” 巴沦舞 xung phong hãm trận, đánh bại đội quân Ân Thương. Sau trận chiến, người Ba được phong Tử quốc 子国. Đó chính là điều mà trong Hoa Dương quốc chí 华阳国志 xưng là “Ba Tử” 巴子, “Ba Tử quốc” 巴子国. Từ đó, nước Ba bị kẹp giữa hai đại cường là Sở và Tần khó mà tồn tại, từng chút từng chút thoái thủ, cuối cùng bị Tần diệt.

          Đối với văn minh nước Ba, có người nói nó là khởi nguồn của văn minh Trường Giang song hành cùng văn minh Hoàng Hà. Người Ba trong cuộc sống tại Hồ Bắc có một quá trình phát triển lâu dài, từ thị tộc nguyên thuỷ hình thành nhiều bộ lạc, sau đó tổ thành 5 bộ lạc hạt nhân là “Ba 巴, Phàn 樊, Đàm 覃, Tương 相, Trịnh 郑”, họ sống bình đẳng trong một thời gian dài, không phân biệt quân thần. Khi các bộ lạc không ngừng lớn mạnh, cuối cùng đến lúc cần có một vị quân chủ thống lĩnh liên minh – “nãi cộng trịch kiếm vu thạch huyệt, ước năng trúng giả, phụng dĩ vi quân” 乃共掷剑于石穴, 约能中者, 奉以为君 (bèn cùng ném kiếm xuống thạch huyệt, định rằng ai có thể ném trúng sẽ được tôn làm vị quân chủ). Lẫm Quân 廪君thắng, trở thành lãnh tụ của người Ba, do bởi đoàn kết, từ đó họ cường thịnh lên. Sau này trong sự phát triển trường kì, dời vào Tứ Xuyên 四川, trong chỗ núi hiểm nước sâu, riêng tự sản sinh một nền văn minh vật chất và văn hoá tinh thần cao độ. Hiện nay trong nhiều văn vật của người Ba được phát hiện, đều có phù hiệu khắc hoạ được các chuyên gia gọi là “Ba Thục đồ ngữ” 巴蜀图语, có động vật, thực vật, nhân vật, tạo tượng kì lạ, những vết tích cổ quái này rốt cuộc là bắt nguồn từ nghệ thuật linh tính nguyên thuỷ của người Ba, hay là dấu vết của đại tự nhiên thần bí không thể đoán được? hay là trang sức phẩm hay là thuật chiêm tinh? Đến nay vẫn là một câu hỏi khó mà giải thích được. Nhưng có thể khẳng định đó là sáng tạo văn hoá tinh thần của người Ba, có phải là văn tự tảo kì không? Giới sử học có dạo từng cho rằng nước Ba chỉ là một bang quốc hiếu đấu, nhưng lại phát quật được biên chung dùng trong “lễ nhạc”, thể hiện nước Ba có chế độ lễ nhạc hoàn chỉnh, hơn nữa đã áp dụng công nghệ vàng bạc trang sức cao siêu. Trong số văn vật xuất thổ còn có binh khí tuỳ táng tạo hình kì dị, kiếm đồng hình lá liễu, việt đồng hình cái ví. Nước Ba còn có phong tục, phương thức sinh hoạt độc đáo, như “thuyền táng” 船葬 và “huyền quan” 悬棺đến nay khiến mọi người bị mê hoặc không thể giải đáp. Người Ba quả thực đã sáng tạo một nền văn hoá phát đạt cao độ, tuy cuối cùng bị Tần diệt, nhưng sớm vào 8 thế kỉ trước đã cùng lưu hành cùng Tây Chu, cùng hoà nhập vào quỹ đạo phát triển văn minh của Hoa Hạ.... (còn tiếp)

                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                       Quy Nhơn 10/6/2020

Nguyên tác Trung văn

BA NHÂN VƯƠNG TRIỀU VỊ HÀ YÊN MỘT

巴人王朝为何湮没

Trong quyển

TRUNG QUỐC VỊ GIẢI CHI MÊ

中国未解之谜

Tác giả: Hải Tử 海子

Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013