PHẬN HÈN
VÂNG ĐÃ CAM BỀ TIỂU TINH (954)
Tiểu tinh: ngôi sao nhỏ, Điển xuất từ Kinh Thi.
Bài Tiểu tinh 小星 ở Thiệu Nam
Huệ bỉ tiểu tinh
嘒彼小星
(Mấy ngôi sao nhỏ lấp lánh kia)
Nàng rằng: phải
bước lưu li
Phận hèn vâng
đã cam bề tiểu tinh
(“Truyện Kiều” 953 – 954)
Tiểu tinh: Ngôi sao nhỏ, chữ Kinh thi dùng để chỉ vợ lẽ.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Tuệ bỉ tiểu tinh, ngôn thiếp dã
嘒彼小星, 言妾也
(Lờ mờ kia ngôi sao nhỏ, là nói người nàng hầu)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét:
- Theo Tạ Quang Phát
Tiểu tinh:
Phận hầu thiếp được hầu hạ vua.
(“Kinh
Thi”, tập 1, nxb Văn học, Hà Nội – 1991)
- Theo
Nguyễn Thạch Giang
Tiểu tinh:
Tên một bài thơ kinh Thi ví thân phận người vợ lẽ như những ngôi sao nhỏ, tỏ
lòng biết ơn đối với người vợ cả (như ngôi sao to), không ghen tuông, yên phận
hết lòng hầu hạ chồng. Chỉ người vợ lẽ. Thơ có đoạn: Huệ bỉ tiểu tinh. Tam ngũ tại đông. Túc túc tiêu chinh. Túc dạ tại
công, Thực mệnh bất đồng = Các ngôi sao bé nhỏ kia, năm ba ngôi ở phương
đông. Chúng tôi đi về đêm một cách kính cẩn thận trọng, sáng tối chúng tôi hầu
hạ bên cạnh chồng. Thực số mệnh chúng tôi không giống như phu nhân.
(“Tiếng Việt trong thư tịch cổ
Việt Nam
- Theo
Trịnh Vân Thanh
Tiểu tinh – Vợ bé, vợ nhỏ. Lấy trong
câu: Tuệ bỉ tiểu tinh, tam ngũ tại đông.
Nghĩa là: Phận vợ bé thấy sao mọc, mới vào hầu chồng, sao chưa lặn phải đi ra.
Trên trời có nhiều sao nhưng chỉ có một mặt trời, cũng như người đàn ông có nhiều
hầu nhưng chỉ có một vợ mà thôi. Trong “Kiều” có câu:
Phận hèn vâng chịu cam bề tiểu tinh
(“Thành
ngữ - Điển tích – Danh nhân TỪ ĐIỂN”, nxb Văn học 2008)
- Nhưng
có tài liệu cho rằng đó là viên tiểu lại chức phận thấp kém, đối với vận mệnh
không may mắn của mình, suốt đêm vì công việc mà phát ra lời than vãn bất bình.
- Theo “Kinh học thập nhị giảng” 经学十二讲 do Trịnh Kiệt
Văn 郑杰文, Phó Vĩnh Quân 傅永军chủ
biên, thiên Tiểu tinh 小星 thuật lại viên tiểu lại oán hận nỗi bất hạnh của mình (trang 134)
Nguyên văn thiên “Tiểu tinh”
như sau:
Huệ bỉ tiểu tinh. Tam ngũ tại đông. Túc túc tiêu chinh. Túc dạ tại
công, Thực mệnh bất đồng.
Huệ bỉ tiểu tinh. Duy Sâm dữ Mão. Túc túc tiêu chinh. Bảo khâm dữ trù,
Thực mệnh bất du.
嘒彼小星. 三五在東. 肅肅宵征. 夙夜在公. 實命不同
嘒彼小星. 維參與昴. 肅肅宵征. 抱衾與裯. 實命不猶
(Mấy
ngôi sao nhỏ lấp lánh kia. Năm ba ngôi ở phương đông. Vội vội vàng vàng chạy suốt
đêm. Từ sáng đến tối bận việc cho quan gia. Chỉ bởi vận mệnh không giống nhau.
Mấy
ngôi sao nhỏ lấp lánh kia. Còn có sao Sâm và sao Mão. Vội vội vàng vàng chạy suốt
đêm. Ôm cả chăn và tấm trải giường. Cũng là do bởi vận mệnh không giống nhau)
Theo
ý riêng, thiên “Tiểu tinh” này là lời than của viên tiểu lại. Nguyễn Du mượn từ
“tiểu tinh” để ví thân phận lẽ mọn của Thuý Kiều.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 15/6/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật