CHẲNG SÂN NGỌC BỘI THÌ PHƯỜNG KIM MÔN (410)
Ngọc bội 玉佩
Trong Lễ kí – Vương tảo礼记 - 王藻có câu:
“Cổ chi quân tử tất bội ngọc”
古之君子必佩玉
(Quân tử thời cổ nhất định phải
đeo ngọc bên người)
Chú rằng:
“Quân tử, sĩ dĩ thượng”
君子,
士以上
Quân tử là từ hạng sĩ trở
lên)
Khổng Dĩnh Đạt 孔颖达 đã sớ:
“Tự sĩ dĩ thượng giai hữu ngọc bội”
自士以上皆有玉佩
(Từ hạng sĩ trở lên đều đeo
ngọc)
Kim Môn 金门:
Tức
Kim Mã môn 金马门, tên một cung môn thời Tây Hán, nơi các học sĩ đợi
chiếu chỉ. Tương truyền Hán Vũ Đế 汉武帝 có được Đại Uyển mã 大宛马 (tức Hãn huyết
mã, một giống ngựa hay của nước Đại Uyển ở Tây vực) bèn sai lấy đồng đúc đặt ở
bên ngoài cổng Lỗ Ban 鲁班, nhân đó gọi là Kim
Mã môn.
Nàng rằng: Trộm
liếc dung quang
Chẳng sân ngọc
bội, thì phương Kim môn
(“Truyện Kiều” 409 – 410)
Ngọc bội: Sách “Lễ kí” có câu: “Tự sĩ dĩ thượng giai hữu ngọc bội”
là “từ hàng sĩ trở lên đều đeo đồ trang sức bằng ngọc”, sau ví đức hạnh người
quân tử quý như ngọc. Rồi người ta dùng từ “bội ngọc” hay “ngọc bội” để chỉ người
quý trọng. Sân ngọc bội là loại người quân tử sẽ hiển đạt, cũng như phường “kim
môn” là hạng người có văn tài, hai chữ “sân” và “phường” là chữ đệm.
Kim môn: tức Kim mã môn, nơi Hán Vũ Đế sai các học sĩ đứng đợi
chiếu chỉ, cho nên Phường Kim môn chỉ bậc văn học sẽ làm quan.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Tống Hàn lâm viện hữu đề Ngọc đường chi thự.
Hán phàm trúng cử giả, giai đãi chiếu Kim mã môn.
宋翰林院有題玉堂之署漢凡中舉者皆待詔金馬門
(Nhà Tống
viện Hàn lâm có đề chữ “Ngọc đường chi thự”, nhà Hán phàm ai trúng cử đều đợi
chiếu ở cửa Kim mã).
(Sài Gòn: nxb Sống Mới,
1960)
Xét: Bản “Kim Vân Kiều”do
Bùi Khánh Diễn chú thích, câu 410 là:
Chẳng sân ngọc bội CŨNG phương Kim môn
Huỳnh Chương Hưng
Quy
Nhơn 24/3/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật