THẤT
PHU THẤT PHỤ
匹夫匹妇
Giải
thích: Chỉ bách
tính phổ thông.
Xuất
xứ: Chiến Quốc . Mạnh Kha 孟轲:
Mạnh Tử - Vạn Chương 孟子
- 万章.
Thời Chiến Quốc, một ngày nọ Vạn
Chương 万章hỏi thầy là Mạnh Tử 孟子 rằng:
- Có
người nói Y Doãn 伊尹, hiền thần của Thương Thang 商汤
đầu tiên là làm nô lệ bồi giá cho người khác, sau làm đầu bếp cho ông Thang 汤,
được ông Thang tín nhiệm mới làm đến Tể tướng. Không biết có đúng như vậy
không?
Mạnh Tử đáp rằng:
- Không
phải hoàn toàn như thế. Y Doãn từng cày ruộng ở ngoại ô nước Sằn 莘,
vị quân chủ đầu tiên của triều Thương từng phái người đi mời ông ta, ông ta lại
an nhàn tự đắc nói rằng: ‘Ta sao phải tiếp nhận lời mời? Như thế này chẳng phải
là rất tốt sao? Ta suốt ngày không câu thúc, nơi đồng ruộng có nhiều lạc thú!’
Ông
Thang hai ba lần phái người đi mời. Cuối cùng, Y Doãn thay đổi thái độ, nói rằng:
- Trời
đã sinh ra ta, phú cho ta trí tuệ, ta có trách nhiệm gợi mở cho những người thiếu
trí tuệ. Ôi! Sự việc đã như thế, ta không thể bỏ qua được!
Vạn Chương nói rằng:
- Y
Doãn quả là một vị hiền thần.
Mạnh Tử bảo rằng:
- Không
sai, theo ông ta, trong thiên hạ nếu như có đàn ông đàn bà nào (thất phu thất
phụ 匹夫匹妇) mà không chịu ơn trạch của Nghiêu Thuấn, thì giống
như ông ta đã đẩy họ vào khe nước sâu vậy (1). Về sau ông ta đến bên
cạnh ông Thang, thuyết phục ông Thang thảo phạt triều Hạ tàn bạo, cứu vớt quảng
đại chúng dân. Y Doãn quả là bậc thánh nhân chân chính. Hành vi của thánh nhân
hoàn toàn không như nhau, có người cách xa vị quân chủ, giữ thân trong sạch, có
người bên cạnh vị quân chủ, giúp làm những việc tốt. Cho nên, ta cho rằng Y Doãn
không phải lấy thân phận đầu bếp của vị quân chủ để a dua nịnh bợ, mà là ông
tuyên truyền cái đạo của Nghiêu Thuấn.
Chú của người dịch
1-
Nguyên văn câu này trong “Mạnh Tử”:
Tư
thiên hạ chi dân, thất phu thất phụ hữu bất bị Nghiêu, Thuấn chi trạch giả, nhược
kỉ thôi nhi nạp chi câu trung.
思天下之民,
匹夫匹妇有不被尧, 舜之泽者, 若己推而内之沟中
(Nghĩ đến bách tính trong thiên hạ, có
đàn ông đàn bà nào mà không chịu ơn trạch của Nghiêu, Thuấn thì giống như ông
ta đã đẩy họ vào khe nước sâu vậy)
(“Mạnh Tử” 孟子: Vạn Lệ Hoa 万丽华,
Lam Húc 蓝旭 dịch chú. Bắc Kinh: Trung
Hoa thư cục, 2007)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 09/12/2019
Nguyên tác Trung văn
THẤT PHU THẤT PHỤ
匹夫匹妇
TRUNG QUỐC THÀNH NGỮ
CỐ SỰ TỔNG TẬP
中国成语故事总集
(tập 1)
Chủ biên: Đường Kì 唐麒
Trường Xuân – Thời đại
văn nghệ xuất bản xã, 2004
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật