MÃ XỈ ĐỒ TĂNG
(Cốc Lương truyện –
Hi Công nhị niên)
晋献公欲伐虢, 荀息曰:
- 君何不以屈产之乘, 垂棘之璧而借道乎虞也?
公曰:
- 此晋国之宝也, 如受吾币而不借吾道, 则如之何?
荀息曰:
- 此小国之所以事大国也. 彼不借吾道,
必不敢受吾币. 如受吾币而借吾道, 则是我取之中府而藏之外府, 取之中厩而藏之外厩也.
公曰:
- 宫之奇存焉, 必不使受之也.
荀息曰:
- 宫之奇之为人也,
达心而懦, 又少长于君, 达心则其言略,
懦则不能强谏, 少长于君则君轻之. 且夫玩好在耳目之前, 而患在一国之后,
此中知以上乃能虑之, 臣料虞君中知以下也.
公遂借道而伐虢. 宫之奇谏曰:
- 晋国之使者,
其辞卑而币重,
必不便于虞.
虞公弗听,
遂受其币而借之道. 宫之奇谏曰:
- 语曰:
‘脣亡则齿寒.’
其斯之谓与!
挈其妻子以奔曹.
献公亡虢, 五年而后举虞. 荀息牵马操璧而前曰:
- 璧则犹是也,
而马齿加长矣!
(穀梁传 - 僖公二年)
Phiên
âm
Tấn
Hiến Công dục phạt Quắc, Tuân Tức viết:
- Quân hà bất dĩ Khuất Sản chi thừa, Thuỳ Cức
chi bích nhi tá đạo hồ Ngu dã?
Công
viết:
- Thử Tấn quốc chi bảo dã, như thụ ngô tệ
nhi bất tá ngô đạo, tắc như chi hà?
Tuân
Tức viết:
- Thử tiểu quốc chi sở dĩ sự đại quốc dã. Bỉ
bất tá ngô đạo, tất bất cảm thụ ngô tệ. Như thụ ngô tệ nhi tá ngô đạo, tắc thị
ngã thủ chi trung phủ nhi tàng chi ngoại
phủ, thủ chi trung cứu nhi tàng chi ngoại cứu dã.
Công
viết:
Cung Chi Kì tồn yên, tất bất sử thụ chi dã.
Tuân
Tức viết:
- Cung Chi Kì chi vi nhân dã, đạt tâm nhi noạ,
hựu thiểu trưởng vu quân, đạt tâm tắc kì ngôn lược, noạ tắc bất năng cưỡng
gián, thiểu trưởng vu quân tắc quân khinh chi. Thả phù hảo ngoạn tại nhĩ mục tiền,
nhi hoạn tại nhất quốc chi hậu, thử trung trí dĩ thượng nãi năng lự chi, thần
liệu Ngu quân trung trí dĩ hạ dã.
Công
toại tá đạo nhi phạt Quắc. Cung Chi Kì gián viết:
- Tấn quốc chi sứ giả, kì từ ti nhi tệ trọng,
tất bất tiện vu Ngu.
Ngu
Công phất thính, toại thụ kì tệ nhi tá chi đạo. Cung Chi Kì gián viết:
- Ngữ viết: ‘Thần vong tắc xỉ hàn.’ Kì tư
chi vị dư!
Khiết
kì thê tử dĩ bôn Tào. Hiến Công vong Quắc, ngũ niên nhi hậu cử Ngu. Tuân Tức
khiên mã thao bích nhi tiền viết:
- Bích tắc do thị dã, nhi mã xỉ gia trường
hĩ!
(Cốc Lương truyện – Hi Công nhị niên)
Dịch
nghĩa
Tấn
Hiến Công muốn đánh nước Quắc, Tuân Tức nói rằng:
- Sao ngài không dùng ngựa Khuất Sản (1),
ngọc Thuỳ Cức (2) để mà mượn đường của nước Ngu?
Hiến
Công bảo rằng:
- Đó là báu vật của nước Tấn, nếu nước Ngu nhận
lễ vật của ta mà không cho ta mượn đường thì làm sao?
Tuân
Tức đáp rằng:
- Những thứ đó là để cho nước nhỏ thờ nước lớn.
Nếu nước Ngu không cho ta mượn đường thì nhất định không dám nhận lễ vật của
ta. Còn nếu nhận lễ vật mà cho ta mượn đường, thì đó là coi như ta lấy ngọc từ
trong kho đem ra cất ngoài kho, dẫn ngựa từ trong chuồng đem ra buộc ngoài chuồng.
Hiến
Công bảo rằng:
- Hãy còn Cung Chi Kì ở đó, nhất định sẽ
không cho nhận.
Tuân
Tức nói rằng:
- Con người Cung Chi Kì, trong lòng thì minh
bạch nhưng khiếp sợ, tuổi lại không lớn hơn Ngu quân bao nhiêu. Trong lòng minh
bạch, thì lời nói sẽ đơn giản, nhưng khiếp sợ sẽ không dám liều mình can gián,
còn tuổi lớn hơn Ngu quân chẳng bao nhiêu, Ngu quân sẽ không coi trọng. Hơn nữa,
báu vật ở trước mắt, mà tai hoạ lại ở sau một nước, về điểm này, hạng người trí
lực từ bậc trung trở lên mới suy nghĩ đến. Thần liệu rằng Ngu quân là hạng người
trí lực từ bậc trung trở xuống.
Hiến
Công bèn mượn đường đi đánh nước Quắc. Cung Chi Kì can rằng:
- Sứ giả nước Tấn, lời nói thì khiêm tốn mà
lễ vật thì lại long trọng, nhất định sẽ không có lợi cho nước Ngu ta.
Ngu
Công không nghe, liền nhận lễ vật và cho nước Tấn mượn đường. Cung Chi Kì can rằng:
- Lời tục có nói: ‘Môi hở thì răng lạnh.’ Há
chẳng phải đúng với việc này sao!
Cung
Chi Kì bèn dẫn vợ con chạy sang nước Tào. Tấn Hiến Công diệt được nước Quắc, 5
năm sau chiếm luôn nước Ngu. Tuân Tức dẫn ngựa bưng ngọc tiến lên phía trước
nói rằng:
- Ngọc thì vẫn như cũ, mà ngựa thì răng đã mọc thêm nhiều.
Chú
của người dịch
1- Khuất Sản 屈产: một địa danh của nước Tấn thời
Xuân Thu, nơi sản sinh giống ngựa hay. Một thuyết khác cho rằng “Khuất sản” là “đất
Khuất sản sinh ra”.
2- Thuỳ Cức 垂棘: một địa danh của nước Tấn thời
Xuân Thu, nơi nổi tiếng về ngọc đẹp. Về sau dùng “Thuỳ Cức” để chỉ ngọc đẹp.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 14/8/2019
Nguồn
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật