多欲与多言
多躁者 (1), 必无沉潜之识 (2); 多畏者 (3), 必无卓越之见 (4); 多欲者, 必无慷慨之节 (5); 多言者, 必无笃实之心 (6); 多勇者, 必无文学之雅.
(小窗幽记)
ĐA
DỤC DỮ ĐA NGÔN
Đa táo giả (1), tất vô trầm
tiềm chi thức (2); đa uý giả (3), tất vô trác việt chi kiến
(4); đa dục giả, tất vô khảng khái chi tiết (5); đa ngôn
giả, tất vô đốc thực chi tâm (6); đa dũng giả, tất vô văn học chi
nhã.
(Tiểu song u kí)
Chú thích
1- Táo 躁: nông nổi, bộp
chộp.
2- Trầm tiềm
chi thức 沉潜之识: trí thức thâm trầm hàm súc.
3- Uý 畏: sợ sệt.
4- Trác việt
chi kiến 卓越之见: kiến giải siêu việt hơn người.
5- Khảng khái
chi tiết 慷慨之节: khí tiết chính trực hiên ngang
6- Đốc thực 笃实: đôn hậu, thành
thực.
Dịch nghĩa
ĐA DỤC VÀ ĐA NGÔN
Người
mà tính khí nông nổi bộp chộp, nhất định sẽ thiếu đi tri thức thâm trầm sâu sắc.
Người mà đối với sự việc hay sợ sệt, nhất định sẽ thiếu đi kiến giải siêu việt
hơn người. Người mà lòng ham muốn quá nhiều, nhất định sẽ thiếu đi khí tiết
cương trực ngay thẳng. Người mà lúc nói chuyện thường khoe khoang, nhất định sẽ
thiếu đi lòng đôn hậu thành thực. Người mà quá ư dũng mãnh, nhất định sẽ thiếu
đi sự phong nhã văn chương.
Phân tích và
thưởng thức
Trăm
năm trên cõi đời này, thiên hình vạn trạng, ví như có người tính khí nông nổi bộp
chộp, có người hay sợ sệt lo âu, có kẻ nhiều ham muốn, có kẻ thích khoe khoang,
có người lại quá ư dũng mãnh. Với con người đã muôn hình muôn vẻ thì cần phải
nhận biết họ. Người nông nổi bộp chộp, tâm không chuyên chú, đối với sự việc
đương nhiên không có cách gì có được sự quan sát và tri thức sâu sắc. Người hay
sợ sệt lo âu, cứ theo sóng mà trôi đi, đương nhiên sẽ không có kiến giải trác
việt. Người có lòng ham muốn, việc gì cũng không buông bỏ, đương nhiên sẽ thiếu
đi khí tiết cương trực thẳng ngay. Người hay nói, thích khoe khoang, ngôn quá
kì thực, đương nhiên không có lòng đôn hậu thành thực. Còn người quá ư dũng
mãnh, phàm việc gì cũng muốn dùng khí lực để giải quyết, đương nhiên sẽ thiếu
đi nhã ý tế vi thể sát trong văn học. Từ đó có thể thấy, đa táo, đa uý, đa dục,
đa ngôn, đa dũng đều là hiện tượng không tốt. Chúng ta một mặt cần thông qua những
hiện tượng đó để nhận thức và giám biệt người khác, mặt khác cần phải tự tỉnh,
ra sức khắc phục những khuyết điểm đó, cố gắng suy nghĩ chín chắn, kiến thức
sâu xa, cương trực thẳng thắn, chân đạp trên thực địa để có được “văn chất bân
bân” 文质彬彬 (1).
Chú của người
dịch
1- Văn chất bân
bân文质彬彬: câu này ở thiên Ung dã 雍也 trong Luận ngữ 论语 :
Tử viết: “Chất thắng văn tắc dã, văn thắng chất tắc sử. Văn chất bân
bân, nhiên hậu quân tử”.
子曰: “質勝文則野, 文勝質則史. 文質彬彬, 然後君子”.
(Khổng
Tử bảo rằng: Chất phác mà thắng văn nhã thì là quê mùa thô lỗ, văn nhã mà thắng
chất phác thì là màu mè hư nguỵ. Chỉ có chất phác và văn nhã phối hợp thoả đáng
mới là quân tử).
Tiểu song u kí 小窗幽记 là tác phẩm ghi lại những cách ngôn tu thân xử thế do
Trần Kế Nho 陈继儒biên soạn, thể hiện thái độ nhân sinh tích cực của nho
gia về việc tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Tác phẩm này xưa nay được
xem là giai tác về việc tu dưỡng bản thân.
Toàn
sách được chia làm 12 quyển:
quyển 1: tập tỉnh 集醒 quyển 2: tập tình 集情 quyển 3: tập tiễu 集峭
quyển 4: tập
linh 集灵 quyển 5: tập
tố 集素 quyển 6:
tập cảnh 集景
quyển 7: tập
vận 集韵 quyển 8: tập
kì 集奇 quyển 9:
tập ỷ 集绮
quyển 10: tập
hào 集豪 quyển 11: tập
pháp 集法 quyển 12: tập
thiến 集倩
Tiểu song u kí được dùng ở đây do Lôi
Phương 雷芳 chú dịch, Sùng Văn thư cục xuất bản năm 2007, sách
này không chia thành 12 quyển như ở
trên.
Trần Kế Nho 陈继儒 (1558 – 1639):
văn học gia, thư hoạ gia đời Minh, tự Trọng Thuần 仲醇,
hiệu Mi Công 眉公, người Hoa Đình 华亭
Tùng Giang 松江 (nay là Tùng Giang Thượng Hải).
Trần Kế Nho lúc nhỏ đã thông
minh, ông học rộng biết nhiều, giỏi cả thơ lẫn văn, về thư pháp theo Tô Thức 苏轼, Mễ Phế 米芾 nổi tiếng một thời.
Khoảng những năm hai mươi mấy tuổi, ông tuyệt ý với khoa cử, ẩn cư tại Tiểu Côn
sơn 小昆山, sau cất nhà tại Đông Xà 东佘
suốt ngày đóng cửa viết sách. Triều đình nhiều lần cho mời nhưng ông đều lấy cớ
bệnh tật từ chối.
Trần Kế Nho cả một đời đọc rất
nhiều, trứ thuật cũng đồ sộ phong phú. Tác phẩm của ông có Trần Mi Công toàn tập 陈眉公全集 truyền đời.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 23/8/2019
Nguyên tác
ĐA DỤC DỮ ĐA NGÔN
多欲与多言
Trong quyển
TIỂU SONG U KÍ
小窗幽记
Tác giả: Trần Kế Nho 陈继儒
Chú dịch: Lôi Phương 雷芳
Sùng Văn thư cục, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật