Dịch thuật: Ở Trung Quốc văn quan võ tướng được phân chia ra từ lúc nào

Ở TRUNG QUỐC VĂN QUAN VÕ TƯỚNG

ĐƯỢC PHÂN CHIA RA TỪ KHI NÀO

          Sự thay đổi trọng đại của thể chế một quốc gia là việc phân chia văn võ, đó là kết quả tự nhiên của sự phát triển về chính trị, xã hội, quân sự. Quan viên văn võ phân chia ra là chỉ võ tướng có chuyên môn chỉ huy tác chiến, văn quan không tác chiến, giới sử học đều cho là như thế. Nhưng, đối với thời gian phân chia cụ thể thì quan điểm có khác nhau.

          Trong Sử kí 史记, Hoài Nam Tử 淮南子 có nói, thời Hoàng Đế đã thiết lập chức quan  thủ lĩnh quân sự là “Tư mã” 司马. Trong Kim văn thông điển – Nghiêu điển 今文通典 - 尧典thì nói, vương triều Hạ thiết lập chức quan văn võ “Tư đồ 司徒, Tư mã 司马, Tư không 司空”. Trong Thượng thư – Hồng phạm 尚书 - 洪范 lại nói, vương triều Thương có văn võ bách quan “Tư đồ 司徒, Tư không 司空, Tư khấu 司寇” và “mã 马, á 亚, xạ 射, nhung 戎, vệ 卫”. Nhìn từ những điển tịch cổ nói trên, thể chế từ triều Hạ triều Thương cho mãi đến triều Tây Chu, tuy văn quan võ chức đã chia môn loại mà thiết lập, nhưng khanh, đại phu vừa quản lí chính sự, vừa nhận vương mệnh dẫn quân xuất chinh, Tư mã chỉ chủ quản hành chính quân sự thời bình, mà không có quyền thống lĩnh quân đội, lúc chiến tranh người thống suất do thiên tử lâm thời nhậm mệnh, kết thúc chinh chiến đem quyền thống lĩnh quân đội  giao lại cho thiên tử. Căn cứ những điều trình bày ở trên, văn quan võ tướng trước thời Tây Chu là không phân chia.

          Nhưng vào thời Xuân Thu, Chu vương thất suy yếu, các chư hầu đều có quân đội riêng, theo ghi chép trong Sử kí 史记, Quốc ngữ 国语, thống suất tối cao của quân đội là quốc quân, thiên tử thường đích thân dẫn quân tác chiến, cũng có không ít văn quan võ tướng lãnh binh tác chiến. Như trong Tả truyện - Ẩn Công ngũ niên 左传 - 隐公五年có nói, năm Chu Hoàn Vương 周桓王thứ 2, trận chiến ở Bắc Chế 北制, Trịnh Trang Công 郑庄公phái Đại phu Trái Túc 祭足 ⁽¹⁾, Nguyên Phồn 原繁, Tiết Giá 泄驾, Công tử bá 公子伯và Tử Nguyên 子元thống lĩnh quân đội đánh quân Yên, mà lúc bấy giờ quan Đại phu là văn võ nhất thể. Và cũng trong Tả truyện – Hi Công nhị thập nhị niên 左传 - 僖公二十二年có nói, năm Chu Tương Vương 周襄王 thứ 14, trận chiến ở Hoằng thuỷ 泓水giữa Tống với Sở, Tống Tương Công thống suất quân Tống, Thái tể Tử Ngư 宰鱼và Đại tư mã Công Tôn Cố 公孙固phụ trợ, Sở Vương phái Thành Đắc Thần 成得臣, Đấu Bột 斗勃 thống suất quân Sở. Cũng trong Tả truyện – Chiêu Công nhị thập thất niên 左传 - 昭公二十七年 nói rằng, Sở Chiêu Vương 楚昭王nguyên niên, quân Ngô bao vây Tiềm Thành 潜城, Sở Vương phái Vương Mi 王麋 (chủ quản cung đình), Vương Doãn Thọ 王尹寿 (chủ quản doanh tạo, thủ công nghệ), thống suất cứu binh đi tăng viện. Những sử thực rõ ràng trong Tả truyện đã chứng minh văn quan võ tướng mãi đến thời Xuân Thu cũng chưa phân chia.

          Thời Chiến Quốc, giai cấp địa chủ nổi lên, từng bước nắm giữ chính quyền. Do bởi trước đó không phân chia văn võ quan viên, nên khanh, đại phu ... quý tộc thời bình quản lí chính vụ, thời chiến thống lĩnh quân đội tác chiến, tập trung quyền lực chính trị quân sự vào một người dẫn đến tệ đoan quân quyền rơi vào tay người bên cạnh, thế là giai cấp thống trị dùng biện pháp phân chức văn võ, lấy “tướng” 相 (bên văn) “tướng” 将 (bên võ) đứng đầu bách quan. Như vậy, thể chế chuyên chế quân chủ phong kiến mấy ngàn năm đã được xác lập, những ghi chép tương tự còn có thể thấy ở Uý Liêu Tử - Vương bá thiên 尉缭子 - 王霸篇, Lã Thị Xuân Thu – Cử nan thiên 吕氏春秋 - 举难篇. Cho nên, thời Chiến Quốc mới xuất hiện tướng quân chuyên chức và hệ thống quân sự độc lập. Về điểm này đã được công nhận, đồng thời có ghi chép trong Trung Quốc quân sự sử 中国军事史, Trung Quốc chính trị chế độ sử 中国政治制度史.

          Thời Chiến Quốc, quy mô chiến tranh mở rộng, số lượng binh sĩ không ngừng tăng lên, chỉ huy quân đội trở thành một nghệ thuật. Chỉ huy một nhóm quân cần phải có tri thức chuyên môn về phương diện quân sự, có tài quản lí, có kinh nghiệm huấn luyện và chỉ huy tác chiến. Trong Hàn Phi tử - Hiển học 韩非子 - 显学có nói:

Minh quân chi lại, Tể tướng tất khởi châu quận, mãnh tướng tất phát vu tốt ngũ. ⁽²⁾

          明君之吏, 宰相必起州郡, 猛将必发于卒伍.

          (Với quan lại của minh chủ, thì Tể tướng tất nổi lên từ châu quận, mãnh tướng xuất phát từ quân đội.)

          Trong Sử kí 史记,  Lã Thị Xuân Thu – Dị bảo 吕氏春秋 - 异宝, có ghi chép là vào thời Chiến Quốc thủ tiêu chế độ phân phong, tiểu chuẩn để ban tước vị là ở thành quả tác chiến lớn hay nhỏ, nhiều tướng soái từ trong quân được tuyển chọn ra. Một số danh tướng như Ngô Khởi 吴起, Tôn Tẫn 孙膑, Nhạc Nghị 乐毅, Bạch Khởi 白起, Liêm Pha 廉颇... đều tuân theo nguyên tắc này mà được tuyển chọn. Đương thời, quản lí chính sự tại triều chỉ là văn quan, và họ cũng không thống lĩnh quân đội xuất chinh nữa. Ví dụ như, trận chiến Mã Lăng 马陵 và trận chiến Trường Bình 长平 nổi tiếng, Bàng Quyên 庞涓 thống suất quân Nguỵ, Điền Kị 田忌 (Tôn Tẫn 孙膑 là quân sư) thống suất quân Tề, Vương Hột 王齕 (sau là Bạch Khởi 白起) thống suất quân Tần, Liêm Pha 廉颇(sau là Triệu Quát 赵括) thống suất quân Triệu, họ đều là võ tướng chuyên chức.

          Tổng hợp những điều trình bày ở trên, nhìn chung giới sử học cho rằng, Chiến Quốc là thời kì cụ thể văn quan võ tướng phân chia ra, kéo dài mãi cho đến ngày nay. Nhưng, cũng có người cho rằng nó bắt đầu từ thời Xuân Thu. Như vậy rốt cuộc là vào thời nào, có lẽ đợi thêm những phát hiện khảo cổ mới có thể làm rõ.

Chú của người dịch

1- Trái Túc 祭足: theo https://baike.baidu.com/item ..., chữ 祭 bính âm là zhai (thanh thứ 4).

     Theo Khang Hi tự điển 康熙字典

     Chữ 祭 (bính âm zhai thanh thứ 4)

          Quảng vận 廣韻, Tập vận 集韻 phiên thiết là TRẮC GIÁI (GIỚI) 侧界.

          Vận hội 韻會, Chính vận 正韻  phiên thiết là TRẮC TRÁI 側債

Đều có âm đọc là 債 (TRÁI).  Tên ấp của Chu đại phu, và cũng là họ, Chu công tử Trái Bá 祭伯, đời sau lấy làm họ.

                           (trang 803, Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, 2003)

          Như vậy tên nhân vật ở đây đọc là “Trái Túc”.

2- Câu này trong Trung Quốc cổ đại văn hoá thường thức 中国古代文化常识của Vương Lực 王力, chương thứ 5: Chức quan 职官, ở chú số 1 là:

Cố minh chủ chi lại, Tể tướng tất khởi vu châu bộ, mãnh tướng tất phát vu tốt ngũ.

          故明主之吏, 宰相必起于州部, 猛将必发于卒伍.

          (Cho nên với quan lại của minh chủ, thì Tể tướng tất nổi lên từ châu bộ, mãnh tướng xuất phát từ quân đội.)

          (trang 45, Trung Hoa nhân dân đại học xuất bản xã, 2015)

                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                       Quy Nhơn 11/10/2018

Nguyên tác Trung văn

TRUNG QUỐC VĂN QUAN VÕ TƯỚNG THỊ HÀ THỜI PHÂN KHAI ĐÍCH

 中国文官武将是何时分开的

Trong quyển

TRUNG QUỐC VỊ GIẢI CHI MÊ

中国未解之谜

Tác giả: Hải Tử 海子

Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013