Dịch thuật: Hồ phục xạ kị (kì 1) (Tư trị thông giám)

HỒ PHỤC XẠ KỊ

(kì 1)

Lời dẫn

          Khi Triệu Vũ Linh Vương 赵武灵王 lên ngôi, nước Triệu đang ở vào thời kì suy yếu, không ngừng bị nước lớn và các dân tộc du mục phương bắc áp bức quấy nhiễu. Triệu Vũ Linh Vương nhìn thấy người Hồ 胡  mặc áo ngắn với ống tay chật, việc đi lại sinh hoạt và săn bắn tác chiến đều tương đối thuận tiện. Kị binh, cung tiễn mà họ dùng khi tác chiến, so với binh xa, trường mâu của trung nguyên đều có tính cơ động linh hoạt rất lớn.

          Để làm cho nước giàu binh mạnh, Triệu Vũ Linh Vương đề xuất chủ trương “mặc Hồ phục” “tập kị xạ”, quyết tâm lấy chỗ mạnh của người Hồ bổ sung cho chỗ yếu của trung nguyên. Nội dung trung tâm của việc cải cách là mặc phục trang của người Hồ, học tập phương pháp tác chiến cưỡi ngựa bắn cung của người Hồ.

          Cuộc cải cách “Hồ phục xạ kị” 胡服射骑đã khiến năng lực sản xuất và thực lực quân sự của nước Triệu được nâng cao rất nhiều, phát huy tác dụng to lớn trong cuộc đối kháng với dân tộc phương bắc và các chư hầu ở trung nguyên. Bắt đầu từ năm thứ 2 thực hiện “Hồ phục xạ kị”, quốc lực của nước Triệu dần mạnh lên, đặc biệt là lực lượng quân sự ngày càng tăng cường. Nước Triệu về phía tây đẩy lui được người Hồ, đoạt lấy Lâm Hồ 林胡, Lâu Phiền 楼烦, đồng thời thiết lập 3 khu vực hành chính là Vân Trung 云中, Nhạn Môn 雁门 và Đại quận 代郡, phạm vi quản hạt đạt đến khu vực Hà Sáo 河套ngày nay, đồng thời  mở rộng cương vực lên đến cả ngàn dặm, phía bắc diệt nước Trung Sơn 中山, trở thành một trong “Chiến Quốc thất hùng”.

          “Hồ phục xạ kị” là sự cải cách to lớn, được sử học gia các đời truyền thành giai thoại. Dưới bối cảnh chính trị vương triều trung nguyên xem dân tộc thiểu số là “dị loại”, Triệu Vũ Linh Vương đã dám lấy tinh thần trước tiên vì thiên hạ, ra sức bài bác những dị nghị của mọi người, xông phá trở ngại của thế lực thủ cựu, kiên quyết học tập Di Địch, biểu hiện phách lực và nhận thức của một nhà cải cách trong xã hội cổ đại.

          周赧王八年 (甲寅, 公元前 307 年).

          赵武灵王北略中山之地 ⁽¹⁾, 至房子 ⁽²⁾, 遂至代 ⁽³⁾, 北至无穷 ⁽⁴⁾, 西至河 ⁽⁵⁾, 登黄华之上 ⁽⁶⁾. 与肥义谋胡服射骑以教百姓 ⁽⁷⁾, 曰 : “愚者所笑, 贤者察焉. 虽驱世以笑我 ⁽⁸⁾, 胡地, 中山, 吾必有之!” 遂胡服.

Phiên âm

          Chu Noãn vương bát niên (Giáp Dần, công nguyên tiền 307 niên)

          Triệu Vũ Linh Vương  bắc lược Trung Sơn chi địa ⁽¹⁾, chí Phòng Tử ⁽²⁾, toại chí Đại ⁽³⁾, bắc chí vô cùng ⁽⁴⁾, tây chí Hà ⁽⁵⁾, đăng Hoàng Hoa chi thượng ⁽⁶⁾. Dữ Phì Nghĩa mưu Hồ phục xạ kị dĩ giáo bách tính ⁽⁷⁾, viết: “Ngu giả sở tiếu, hiền giả sát yên. Tuy khu thế dĩ tiếu ngã ⁽⁸⁾, Hồ địa, Trung Sơn, ngô tất hữu chi!” Toại Hồ phục.

Chú thích

1- Triệu Vũ Linh Vương 赵武灵王 : tên Ung 雍, con của Triệu Túc Hầu 赵肃侯, lên ngôi năm Chu Hiển Vương 周显王  thứ 44 (năm 325 trước công nguyên). Để tăng cường việc phòng vệ biên cương, Triệu Vũ Linh Vương năm thứ 19 (năm 307 trước công nguyên) hạ lệnh “Hồ phục xạ kị”.

          Hồ phục 胡服: phục trang của dân tộc du mục phương bắc thời Chiến Quốc, áo ngắn, ống tay áo chật, mang ủng và đai da, đầu đội mũ có gắn lông chim.

          Bắc lược 北略: hướng đến phía bắc công chiếm.

          Trung Sơn chi địa 中山之地: lãnh thổ nước Trung Sơn, nay là vùng Định Châu 定州Hà Bắc 河北. Trung Sơn là tên của một nước thời cổ.

2- Phòng Tử 房子: một địa danh cổ, nay là Lâm Thành 临城 Hà Bắc 河北.

3- Đại 代: một địa danh cổ, Đại quận 代郡, nay là vùng Đại Đồng 大同 Sơn Tây 山西.

4- Vô cùng 无穷: từ Đại quận ra đến ngoài biên tái là mấy ngàn dặm sa mạc, cho nên gọi là “vô cùng”.

5- Hà 河: Hoàng hà 黄河.

6- Hoàng Hoa 黄华: tên núi bên bờ Hoàng hà.

7- Phì Nghĩa 肥义: Tướng quốc nước Triệu.

8- Khu thế 驱世: ý nói người trên đời.

Dịch nghĩa

          Chu Noãn Vương năm thứ 8 (Giáp Dần, năm 307 trước công nguyên)

          Triệu Vũ Linh Vương chinh phạt nước Trung Sơn phía bắc, đại quân tấn công đến thành Phòng Tử, rồi đến đất Đại, sau đó hướng về phía bắc tấn công đến vùng đại mạc, hướng về phía tây tấn công đến Hoàng hà, leo lên đỉnh Hoàng Hoa. Ông cùng đại thần Phì Nghĩa bàn bạc để bách tính mặc áo kiểu người Hồ, học tập cách cưỡi ngựa bắn cung. Triệu Vũ Linh Vương nói rằng:

          - Người ngu xuẩn sẽ cười nhạo việc làm của ta, nhưng người thông minh thì có thể lí giải được. Cho dù người trong thiên hạ chê cười ta, ta cũng phải làm việc này, ta nhất định đem lãnh địa của người Hồ phương bắc và nước Trung Sơn làm sở hữu của mình!

          Thế là Triệu Vũ Linh Vương dẫn đầu trong việc đổi sang mặc Hồ phục.

                                                             Huỳnh Chương Hưng

                                                             Quy Nhơn 03/12/2017

Nguồn

TƯ TRỊ THÔNG GIÁM

资治通鉴

Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光

Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武

Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013