VỀ XƯNG VỊ “VIÊM ĐẾ”
Trước mắt,
về hàm nghĩa xưng vị “viêm Đế” 炎帝, giới sử học Trung
Quốc có nhiều quan điểm:
- Thuyết
“nhân vật lịch sử cụ thể”.
- Thuyết
xưng vị “thị tộc”.
- Thuyết
“thời đại”.
- Thuyết
“tượng trưng”.
Những
thuyết này, nếu nhìn từ một giác độ nào đó đều có tính hợp lí của nó. Nhưng
cách giải thích “không phải cái này tức là cái kia”, chúng tôi cho rằng có điểm
không thoả đáng, không phù hợp với tình hình thực tế của xã hội nguyên thuỷ
Trung Quốc. “Viêm Đế” suy cho cùng là nhân vật của thời đại truyền thuyết, danh
tính đều là do người đời sau dựa vào truyền thuyết mà có, không như nhân vật xuất
hiện sau khi có văn tự, có ghi chép rõ ràng. Dựa vào sử liệu và đặc trưng của
xã hội bộ lạc nguyên thuỷ, chúng tôi cho rằng khái niệm “Viêm Đế” phải là khái
niệm tổng hợp của tam vị nhất thể: “nhân vật, thị tộc (bộ lạc), thời đại”. Có 5
lí do như sau:
1- Viêm Đế là nhân vật có đủ họ tên cùng nơi sinh.
Theo Lộ sử . Hậu kí 路史 . 后记:
Viêm đế trưởng vu Khương thuỷ, thành vi
Khương tính.
炎帝长于姜水, 成为姜姓
(Viêm Đế lớn lên bên sông Khương, nên có họ là Khương)
2- Viêm Đế có họ tên của cha mẹ và có văn tự ghi chép
xác định. Theo Quốc ngữ Tấn ngữ 国语 . 晋语:
Tích Thiếu Điển thú vu Hữu Kiểu thị
..... sinh Viêm Đế.
昔少典娶于有蟜氏 ..... 生炎帝
(Xưa Thiếu Điển lấy Hữu Kiểu thị ..... sinh Viêm Đế)
Từ đó có
thể thấy, Thiếu Điển là cha của Viêm Đế, Hữu Kiểu thị là mẹ của Viêm Đế. Nhưng
cũng có thuyết cho Thiếu Điển là phi tử của Thần Nông Viêm Đế (giáo sư Lưu Tuấn
Nam 刘俊男 của Đại học công nghiệp Hồ Nam dựa vào đó đồng thời dẫn
Hán thư cổ kim nhân biểu 汉书古今人表, tức theo
thuyết này).
3- Viêm Đế không chỉ có vợ mà còn có cả thế hệ, là người
cụ thể và chân thực. Theo Sơn hải kinh .
Hải nội kinh 山海经 . 海内经:
Viêm Đế chi thê, Xích Thuỷ chi tử Thính Ốc sinh Viêm Cư, Viêm Cư sinh
Tiết Tịnh, Tiết Tịnh sinh Hí Khí, Hí Khí sinh Chúc Dung, Chúc Dung giáng xử
Giang thuỷ, sinh Cung Công, Cung Công sinh Thuật Khí .....
炎帝之妻, 赤水之子听沃生炎居, 炎居生节并, 节并生戏器, 戏器生祝融, 祝融降处江水, 生共工, 共工生术器 .....
(Vợ của Viêm Đế, là con gái của
Xích Thuỷ tên Thính Ốc sinh Viêm Cư, Viêm Cư sinh tiết tịnh, Tiết Tịnh sinh Hí
Khí, Hí Khí sinh Chúc Dung, Chúc Dung từ trời giáng xuống cư trú bên Trường
Giang, sinh Cung Công, Cung Công
Sinh Thuật Khí .....)
Trong Đế vương thế kỉ 帝王世纪 cũng có ghi:
Viêm Đế ..... nạp Bôn (1) Thuỷ thị
nữ, viết Thính Bạt, sinh Đế Lâm Khôi, thứ Đế Thừa, thứ Đế Minh, thứ Đế Trực, thứ
Đế Li, thứ Đế Ai, thứ Đế Du Võng. Phàm bát thế, hợp ngũ bách tam thập niên.
炎帝 ..... 纳奔 (1) 水氏女, 曰听詙, 生帝临魁, 次帝承, 次帝明, 次帝直, 次帝厘, 次帝哀, 次帝榆罔. 凡八世, 合五百三十年.
(Viêm Đế ..... lấy
con gái họ Bôn Thuỷ là Thính Bạt, sinh Đế Lâm Khôi, thứ đến Đế Thừa, rồi Đế
Minh, Đế Trực, Đế Li, Đế Ai, Đế Du Võng. Phàm 8 đời, tổng cộng 530 năm)
4- Viêm Đế có thời gian và địa điểm cụ thể lúc qua đời
cùng lăng mộ. Theo Tam Hoàng bản kỉ 三皇本纪:
Viêm Đế ..... vu nhất bách nhị thập niên
tiền, táng Trường Sa.
炎帝 ..... 于一百二十年前, 葬长沙
(Viêm Đế ..... vào 120 năm trước, táng ở Trường Sa)
Và
trong Lộ sử 路史:
Viêm Đế ..... băng táng vu Trường Sa Trà
Vĩ chi hương, thị viết Trà lăng.
炎帝 ..... 崩葬于长沙茶尾之乡, 是曰茶陵.
(Viêm Đế ..... băng, táng tại làng Trà Vĩ Trường Sa,
nơi đó gọi là Trà lăng)
5- Viêm Đế là xưng vị của vị thủ lĩnh đầu tiên thị tộc
Thần Nông 神农, có tính kế thừa, thủ lĩnh các đời của bộ lạc Thần
Nông thị nối theo, là hình tượng vĩ đại của nhân vật lịch sử có thực nối nhau
hình thành. Nhân đó, Viêm Đế là xưng vị của bộ lạc thị tộc.
Chú của người
dịch
1- Trong nguyên tác, ở đây là chữ 莽 (mãng). Trong Khang
Hi tự điển 康熙字典, mục chữ 詙 có ghi:
“Sử kí Tư Mã Trinh Tam Hoàng bản kỉ”
Thần Nông nạp Bôn Thuỷ thị chi nữ viết
Thính Bạt vi phi.
“史記司馬貞三皇本紀”
神農納奔水氏之女曰聽詙為妃
(Trong “Sử kí Tư Mã
Trinh Tam Hoàng bản kỉ”
Thần
Nông lấy con gái họ Bôn Thuỷ là Thính Bạt làm phi)
(Khang Hi tự điển 康熙字典, trang 1289,
Thượng Hải thư điếm, 2005)
Ở đây tôi theo Khang
Hi tự điển, nên viết là “Bôn Thuỷ thị”.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 03/9/2016
Nguyên tác
QUAN VU VIÊM ĐẾ XƯNG VỊ
关于炎帝称谓
Tác giả: Trương Quảng Hạch 张广核
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật