BỘ TIỂU THUYẾT THẦN THOẠI SỚM NHẤT
CỦA TRUNG QUỐC
Sưu thần kí 搜神记 do Can Bảo 干宝 đời Tấn soạn, trong Tuỳ thư – Kinh tịch chí 隋书 - 经籍志 trứ
lục là 30 quyển, bản hiện nay phàm 20 bản do người đời sau biên tập mà thành. Sưu thần kí là một trong những danh trứ
cổ điển Trung Quốc, cũng là một bộ tiểu thuyết thần quái được công nhận, nhiều
học giả nghiên cứu truyền thuyết dân gian và thần thoại cổ đại Trung Quốc đem Sưu thần kí sánh với Sơn hải kinh 山海经, Hoài Nam Tử 淮南子. Nhưng đọc kĩ Sưu thần kí có thể phát hiện thể văn của
nó khác với những tiểu thuyết thông thường, nó không có tình tiết và nhân vật chính như tiểu thuyết
thông thường, cũng không có phục bút và cao trào của tiểu thuyết chương hồi, mà
chỉ là những ghi chép không liên quan nhau, vì thế chúng ta có thể gọi Sưu thần kí là bộ kí lục thần thoại cổ đại
và truyền thuyết dân gian là tương đối chính xác.
Can Bảo
干宝 người Tân Thái 新蔡
đời Tấn, ban đầu ông giữ chức Trứ tác lang 著作郎,
do vì có công bình định được Đỗ thao 杜弢 nên được phong là
Quan Nội Hầu 关内侯, là một người hữu thần luận. Can Bảo trong “Tự tự” 自序 nói rằng:
Cập kì trứ thuật, diệc túc dĩ phát minh
thần đạo chi bất vu dã.
及其著述, 亦足以发明神道之不诬也
Chính là nói thông qua việc sưu tập những trứ thuật
cùng những câu chuyện truyền thuyết của người trước, chứng minh rằng quỷ thần
quả thực tồn tại. Cho nên những chuyện Sưu
thần kí thuật lại đa phần là những chuyện thần linh quái dị, cũng có không
ít những truyền thuyết dân gian và những câu chuyện thần thoại, nhân vật chính
có quỷ, cũng có yêu quái và thần tiên, lẫn lộn Phật và Đạo. Nhiều thiên ngắn,
tình tiết đơn giản, tưởng tượng kì ảo, mang đậm sắc thái chủ nghĩa lãng mạn. Sưu thần kí đối với hậu thế có ảnh hưởng
sâu rộng, như Đậu Nga oan 窦娥冤 của
Quan Hán Khanh 关汉卿, Liêu trai chí
dị 聊斋志异 của Bồ Tùng Linh 蒲松龄, vở Thiên tiên phối 天仙配 … nhiều truyện
truyền kì, tiểu thuyết, hí khúc đều có quan hệ mật thiết với nó.
Tuy nhiều
người không tin quỷ thần, nhưng những câu chuyện quỷ quái luôn rất có thị trường.
Đối với một kẻ đồng hành của thế giới khác, mọi người đều rất hiếu kì, trong hiện
thực nhìn không thấy, sờ không được, không ngại đem họ xếp vào thế giới hiện thực,
vì thế luôn kì ảo, toàn năng, thậm chí tàn nhẫn. Truyện Hàn Bằng thê 韩凭妻 trong Sưu thần
kí tương đối nổi tiếng kể về một đôi vợ chồng không sợ cường quyền, kháng cự
đến chết nhưng không được hợp táng, nơi đầu hai mộ phần mọc ra một cây lớn, dưới
thì rễ trên thì cành lá quấn quýt lấy nhau; trên cây lại có một đôi uyên ương
giao đầu cất tiếng kêu bi thiết khiến ai cũng đau buồn.
Sưu thần kí ảnh hưởng không nhỏ đối với
hậu thế, đặc biệt là bộ phận truyền thuyết dân gian trong đó, là tinh hoa của
sách, lưu truyền lâu đời luôn được mọi người yêu thích. Giá trị văn học của Sưu thần kí chủ yếu ở chỗ nó bảo tồn được
một số truyền thuyết thần thoại ưu tú, cung cấp tư liệu cực kì quý báu cho người
đời sau nghiên cứu sự phát triển văn học cổ đại, đặc biệt là lịch sử diễn biến
của tiểu thuyết. Sưu thần kí lúc ban
đầu được khắc in trong Bí sách hối hàm 秘册汇函, sau được thu
nhập trong Tân đãi bí thư 津逮秘书 và Học tân thảo nguyên 学津讨源. Hiện nay có
bản của Trung Hoa thư cục do Uông Thiệu Doanh 汪绍楹
hiệu chú.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 08/10/2014
Nguyên tác Trung văn
TỐI TẢO ĐÍCH THẦN THOẠI TIỂU THUYẾT
最早的神话小说
Trong quyển
TRUNG QUỐC CHI TỐI
QUỐC GIA CHÍNH TRỊ - LỊCH SỬ VĂN HOÁ
中国之最
国家政治 - 历史文化
Chủ biên: Lưu Chấn Vũ 刘振宇
Bắc Kinh: Kinh Hoa xuất bản xã, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật