TRUYỀN THUYẾT LỮ ĐỘNG TÂN
Lữ Động
Tân 吕洞宾 là vị tiên được phụng thờ thịnh đạt nhất trong Bát
tiên, trong lịch sử quả cũng có người này. Lữ Động Tân tức Đạo sĩ Lữ Nham 吕岩 nổi tiếng cuối thời Ngũ đại đầu thời Tống, tự Động
Tân 洞宾, hiệu Thuần Dương Tử 纯阳子.
Sau khi Toàn Chân Đạo 全真道 hưng khởi, ông được
tôn là một trong “Bắc ngũ tổ” 北五祖 (1).
Những
ghi chép về truyền thuyết Lữ Động Tân có rất nhiều, thấy sớm nhất là vào thời
kì đầu nhà Bắc Tống, như Dương Ức 杨亿 trong Đàm uyển 谈苑 nói rằng:
Lữ Động Tân thường đi chơi ở nhân gian, có
người gặp được, Lúc Đinh Vị 丁谓 làm Thông
phán Nhiêu Châu 饶州, Động Tân có
đến gặp và nói với Vị rằng: ‘Tướng mạo của ngài giống Lí Đức Dụ, ngày sau sẽ
phú quý, ai cũng biết.’ Đầu niên hiệu Hàm Bình 咸平, Vị có nói với
ta về việc đó, nay Vị đã chấp chính. Trương Kịp 张洎 lúc ở nhà bỗng
bên ngoài có một vị sĩ muốn gặp, vị đạo sĩ đó tên là Động Tân, Kịp vội vàng ra
đón. Động Tân tự nói mình là cháu của Lữ Vị 吕渭, Vị có 4 người
con là Ôn 温, Cung 恭, Khiêm 谦, Nhượng 让 . Nhượng giữ
chức Thứ sử ở Hải Châu 海州. Động Tân từ
nhánh ở Hải Châu này mà ra. Việc Nhượng làm quan trong “Đường thư” 唐书 không ghi. … Thơ của Động Tân, nhân gian truyền chép
nhiều.
Ngô
Tăng 吴曾 trong Năng Cải
Trai mạn lục 能改斋漫录 quyển 18 dẫn lời trong Nhã ngôn hệ thuật 雅言系述 rằng:
Truyện về Động Tân rằng: ‘Người Quan Hữu 关右, đầu niên hiệu Hàm Thông 咸通 thi Tiến sĩ không đậu, gặp lúc có giặc, dẫn cả nhà đến
ẩn cư ở Chung Nam 终南, học theo
Lão Tử.’ Từ truyện này có thể biết Động Tân là người cuối thời Đường.
Về thân
thế của Lữ Động Tân, trong Năng Cải Trai
mạn lục 能改斋漫录 quyển 18 cũng có nói:
Về tự truyện của Lữ Động Tân, tại Nhạc Châu 岳州 có khối đá , trên đá khắc rằng: ‘Ta là người Kinh Triệu
京兆, cuối thời Đường nhiều lần thi Tiến sĩ
không đậu, bèn đi chơi ở Hoa sơn 华山, gặp Chung
Li 钟离 truyền cho thuốc kim đan. Lại gặp Khổ
Trúc Chân Nhân 苦竹真人, mới có thể
xua đuổi sai khiến quỷ thần, gặp Chung Li lần nữa, có được diệu chỉ của Hi Di 希夷. Ta đắc đạo lúc 50 tuổi, lần đầu tiên độ Quách Thượng
Táo 郭上灶, lần thứ hai độ Triệu Tiên Cô 赵仙姑. … Ta khi gió mát trăng thanh, thần tiên tụ hội thường
đi chơi ở vùng Lưỡng Triết, Biện Kinh, Tiều quận. Dưới mắt phải có nốt ruồi.
Người đời nói rằng ta bán mực, vung gươm lấy đầu người, ta nghe qua chỉ mỉm cười.
Quả thực ta có 3 kiếm, một kiếm chém phiền não, một kiếm chém sân si, một kiếm
chém sắc dục, đó là kiếm của ta. …
Về quá
trình đắc đạo của Lữ Động Tân trong truyền thuyết cũng muôn hình muôn vẻ, hoặc
2 lần thi Tiến sĩ không đậu, hoặc 3 lần không đậu; hoặc ở ẩn tại Hoa sơn, hoặc ở
ẩn tại Chung Nam; hoặc gặp Khổ Trúc Chân Nhân 苦竹真人, hoặc gặp Hoả Long Chân Quân 火龙真君, hoặc gặp Chung
Li Quyền 钟离权. Trong nhiều truyền thuyết có truyện “Chung Li Quyền”
trong Lịch thế chân tiên thể đạo thông
giám 历世真仙体道通鉴 của Triệu Đạo Nhất 赵道一
đời Nguyên là điển hình nhất:
Về sau thời Đường có Lữ Thiệu Tiên 吕绍先 nhiều lần thi không đậu nên chu du thiên hạ, đầu tiên
tại Lư sơn 庐山 gặp Hoả Long Chân Nhân truyền cho kiếm
pháp, sau đến Trường An giữa đường gặp Chân Nhân. … Trước lúc ra đi, Chân Nhân
nói với Thiệu Tiên rằng: ‘Nhà ngươi đến đây theo ta học đạo, nay ban cho tên là
Nham 岩, tự Động Tân 洞宾.’
Kết hợp
một số sử liệu, cơ bản có thể cho rằng:
Khoảng giữa thời Bắc Tống xuất hiện truyền thuyết Lữ Động Tân là cháu Lữ
Vị, cho Lữ Động Tân thành người thời Đường.
Đầu thời
Bắc Tống, truyền thuyết đã cho Lữ Động Tân là thần tiên. Khoảng thời Tống Nhân
Tông, có người bắt đầu vẽ hình ông để thờ, đồng thời cũng có nơi lập miếu tạo
tượng để thờ. Theo những ghi chép trong Di
kiên chí 夷坚志, trong tín ngưỡng Lữ Động Tân đa số treo hình hoặc tạc tượng thờ trong
nhà, người tin theo đa phần là thị dân buôn bán. Khoảng cuối thời Bắc Tống, đầu
thời Nam Tống, tín ngưỡng Lữ Động Tân đã rất phổ biến. Trong dân gian, tại Tấn
từ 晋祠 ở Sơn Tây 山西có Lữ Tổ các 吕祖阁, tại thôn Hoàng
Lương Mộng 黄梁梦 ở
Hàm Đan 邯郸 Hà Bắc 河北 có Lữ Ông từ 吕翁祠, hàng năm tổ chức miếu hội. Miếu hội vào ngày 11 đến
14 tháng 4 âm lịch, theo truyền thuyết khoảng thời gian đó có ngày sinh của Lữ Tổ 吕祖. Hình tượng Lữ Động Tân đa phần một tay cầm bảo kiếm,
mũ áo Đạo sĩ, một tay cầm tiết bản, đây là hình tượng một du hiệp có thể giải cứu
khổ nạn chốn nhân gian.
Ngoài
ra, trong tiểu thuyết, trong hí khúc và trong những câu chuyện Bát tiên truyền
thuyết dân gian, phần nhiều cũng lấy Lữ Động Tân làm trung tâm, biểu hiện Lữ Động
Tân là một vị thần tiên múa kiếm, uống rượu, làm thơ, hiếu sắc đậm nhân tình. Tạp
kịch đời Nguyên có Lữ Động Tân tam tuý Nhạc
Dương lâu 吕洞宾三醉岳阳楼 của Mã Trí Viễn 马致远,
biểu hiện Lữ Động Tân 3 lần đi đến Nhạc Dương lâu độ hoá cho Liễu Thụ Tinh 柳树精 và Bạch Mai Hoa tinh 白梅花精 đắc đạo thành tiên, câu chuyện rất li kì khúc chiết. Cùng với đề tài
đó có vở tạp kịch Lữ Động Tân tam độ
Thành Nam
Câu
chuyện “Cẩu giảo Lữ Động Tân, bất thức hảo tâm nhân” 狗咬吕洞宾,不识好心人(chó cắn Lữ Động Tân, không biết được người có lòng tốt)
lưu truyền trong dân gian mọi người đều biết. Câu chuyện như sau:
Lữ Động
Tân trên đường đến Lư sơn gặp một người đầy tớ của nhà Vương viên ngoại ở trấn
Hạ Khẩu 夏口, người đó mới kể cho Lữ Động Tân sự tình yêu quái quậy
phá nhà họ Vương. Vốn là nhà họ Vương có cô con gái tuổi vừa 16, tài mạo song
toàn lại hiếu kính cha mẹ. Một ngày nọ cô gái theo mẹ đến Đào Hoa sơn 桃花山 dâng hương, có một con yêu tinh nhập vào người cô
gái nói rằng mình là tiên, có nhân duyên
với cô gái, nếu viên ngoại gã cô gái thì cả nhà đều được thăng thiên. Viên ngoại
không bằng lòng, nhờ Đạo sĩ dùng phép thuật trừ yêu tinh nhưng không thể chế phục
được. Yêu tinh lại càng quậy phá không kiêng kị, khiến cả nhà gà chó cũng không
được yên. Càng đáng sợ hơn đó là yêu tinh che mắt mọi người, làm cho viên ngoại
ngộ nhận con dâu là vợ mình, người con nhìn nhầm mẹ ra vợ mình, suốt cả ngày mọi
người trong nhà bất an. Con yêu tinh này thực ra là “Hao thiên khuyển” 哮天犬 của Nhị Lang Thần 二郎神,
nhân lúc chủ nhân không có ở nhà đã lén xuống trần gian. Muốn trị con Hao thiên
khuyển này phải liên hợp với Hoà thượng Tri Viên 知圆 ở chùa Báo Quốc
报国. Và Lữ Động Tân đã cùng Hoà thượng Tri Viên đến nhà
viên ngoại trừng trị Hao thiên khuyển.
Tại nhà
Vương viên ngoại, Hoà thượng Tri Viên từ trong tay áo lấy ra một bức tranh vải
trên lên rèm cửa, bảo Lữ Động Tân đợi khi Hao thiên khuyển chạy vào thì nhanh chóng cuốn lại, xương cốt của nó sẽ
thành tro. Tri Viên cầm kiếm làm phép, thần binh thần tướng ai nấy đều giơ binh
khí đánh con ác khuyển. Ác khuyển thân cô khó địch, khí lực cũng sắp cạn nên vừa
đánh vừa thoái lui. Khi lui đến bên cửa Hao thiên khuyển ngẩng đầu nhìn thấy
trước mặt là một khu rừng cảnh sắc tươi đẹp liền chạy vào để trốn, nào ngờ đó
chỉ là cảnh ảo. Khi Hao thiên khuyển đã vào trong, Lữ Động Tân nhanh chóng cuốn
bức tranh lại. Đang cuốn nửa chừng chợt nhớ đến lúc nhỏ từng làm bị thương một
con chó, việc đó khiến ông vô cùng hối hận, từ đó trở đi ông phát nguyện rằng
phải độ hết thiên hạ chúng sinh. Nghĩ đến đó Lữ Động Tân liền mở bức tranh ra,
Hao thiên khuyển sau khi chạy ra được đã cắn một cái vào chân Lữ Động Tân, chỉ
thấy Lữ Động Tân kêu lên một tiếng và ngã lăn ra đất. Hao thiên khuyển vô cùng
lợi hại, nó đã cắn tất phải chết không nghi ngờ gì, nhưng Lữ Động Tân nhờ có được
chiếc áo đạo sĩ của Chung Li Quyền trao
cho nên thoát được nạn tai. Về sau Nhị Lang Thần xuống trần bắt con “nghiệt
súc”, đồng thời cưỡi mây đưa Lữ Động Tân đến Lư sơn.
Trong
dân gian còn có truyền thuyết Lữ Động Tân ba lần ghẹo Bạch Mẫu Đơn 白牡丹(một danh kĩ). Đời Thanh, Vô Cấu Đạo Nhân 无垢道人 trong Bát tiên
toàn truyện 八仙全传 hồi thứ 93 viết
rằng:
Sau này bát tiên tụ hội, Trương tiên 张仙 đem chuyện đó nói cho mọi người nghe. Trong bát tiên,
Lam Thái Hoà 蓝采和 là người bướng bỉnh, Hàn Tương Tử 韩湘子 cũng ưa đùa nghịch đã tạo ra câu chuyện li kì tên là
“Lữ Thuần Dương tam hí Bạch Mẫu Đơn” 吕纯阳三戏白牡丹, đại để nói rằng
Lữ Tổ tính cách khoáng đạt, là vị tiên nhân phong lưu nhất không chịu câu thúc,
từng gặp kĩ nữ Bạch Mẫu Đơn tại Lạc Dương 洛阳. Lữ Tổ yêu thích và cùng với cô ta giao hảo … Đây vốn
là chuyện du hí nhất thời của Hàn Tương Tử và Lam Thái Hoà, người đời sau cứ tưởng
đó là thật. Quả như lời của Trương Tiên, hình tượng của ông trong thi ca, vai
đóng trong tạp kịch, nổi tiếng đến mức đàn bà trẻ con đều biết. Còn Lữ Tổ thần
tiên phong lưu cũng được người đời ca ngợi. Nhưng tình tiết bên trong rõ ràng
có chỗ không đúng.
Kì thực, “Lữ Động Tân tam hí Bạch Mẫu Đơn” là câu chuyện nhầm lẫn một
người thời Tống tên là Nhan Động Tân 颜洞宾, người ta đem gán
lên người Lữ Động Tân, khiến ông ta phải mang biệt hiệu “Sắc tiên” 色仙.
CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- BẮC NGŨ TỔ 北五祖:
Toàn
Chân giáo tôn xưng Vương Huyền Phủ 王玄甫, Chung Li Quyền 钟离权, Lữ Động Tân 吕洞宾,
Lưu Hải Thiềm 刘海蟾, Vương Trùng Dương 王重阳
là “Toàn Chân ngũ tổ” 全真五祖, còn gọi là “Ngũ
Dương Tổ Sư” 五阳祖师, “Ngũ Dương Đế Quân” 五阳帝君. Gọi “Bắc ngũ tổ” là để phân biệt với “Nam
Bắc
tông ngũ vị tổ sư:
- Đông Hoa Tử Phủ Phụ Nguyên Lập Cực Đại Đạo Quân Vương Huyền Phủ (Thiếu Dương) 东华紫府辅元立极大道君王玄甫
(少阳)
- Chính Dương Khai Ngộ Truyền Đạo Thuỳ Giáo Đế Quân Chung Li Quyền (Chính Dương) 正阳开悟传道垂教帝君钟离权
(正阳)
- Thuần Dương Diễn Chính Cảnh Hoá Phu Hựu Đế Quân Lữ Động Tân (Thuần Dương) 纯阳演正警化孚佑帝君吕洞宾
(纯阳)
- Hải Thiềm Minh Ngộ Hoằng Đạo Thuần Hựu Đế Quân Lưu Hải Thiềm (Quảng Dương) 海蟾明悟弘道纯佑帝君刘海蟾
(广阳)
- Trùng Dương Toàn Chân Khai Hoá Phụ Cực Đế Quân Vương Trùng Dương (Trùng Dương) 重阳全真开化辅极帝君王重阳
(重阳)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 31/12/2013
Nguyên tác Trung văn
LỮ ĐỘNG TÂN ĐÍCH TRUYỀN THUYẾT
吕洞宾的传说
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI BÁT TIÊN TẠO HÌNH NGHỆ THUẬT
中国历代八仙造型艺术
Biên soạn: Trịnh Quân 郑军,
Lưu Đông Vân 刘冬云
Nhân dân mĩ thuật xuất bản xã, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật