Dịch thuật: Mạnh Tử kế thừa và phát triển học thuyết Nho gia (kì 1)

 

MẠNH TỬ KẾ THỪA VÀ PHÁT TRIỂN HỌC THUYẾT NHO GIA

(kì 1) 

          Trong lịch sử văn hoá cổ đại Trung Quốc, có thể nói Mạnh Tử 孟子là vị đại giáo dục gia chỉ sau Khổng Tử.

          Thân thế của Mạnh Tử 孟子 và Khổng Tử 孔子có những chỗ giống nhau, tổ tiên của hai người đều là quý tộc, chỉ là đến đời phụ thân của họ thì suy; cả hai đều lập tư học, bồi dưỡng nhiều học trò là nhà giáo dục có sáng kiến; cả hai đều chu du các nước, hi vọng có thể được trọng dụng, nhưng không thành công. Càng quan trọng hơn là, Mạnh Tử đã kế thừa và phát triển học thuyết Nho gia của Khổng Tử, đồng thời khiến nó trở thành học thuyết chính thống hoàn chỉnh của giai cấp địa chủ phong kiến. Tư tưởng và học thuyết của Khổng Tử và Mạnh Tử được người đời sau xưng là “Khổng Mạnh chi đạo” 孔孟之道, thống trị hơn 2000 năm tại Trung Quốc.  

          Mạnh Tử 孟子tên Kha , sinh ở thôn Phù phía bắc thành nước Trâu (nay là phía đông nam huyện Trâu tỉnh Sơn Đông 山东) vào khoảng năm 390 trước công nguyên. Năm lên 3 tuổi, phụ thân qua đời, từ đó mẫu thân nuôi dưỡng ông đến khi trưởng thành. Không giống như mẫu thân của Khổng Tử. Mẹ  của Mạnh tử là một phụ nữ có giáo dưỡng, bà toàn  tâm toàn ý bồi dưỡng con trở thành người hữu dụng.

          Nhưng, Mạnh Tử lúc nhỏ không chăm, không hứng thú đọc sách, luôn ham chơi. Gần nhà có một khu mộ địa, đội ngũ di quan thường đi ngang qua nhà Mạnh Tử. Thế là, bắt chước xuất tang trở thành nội dung chủ yếu trong trò chơi của Mạnh Tử. Ông thường đào hố trên đất, đặt vào đó một khúc gỗ mục, làm người chết, sau đó lấy bùn đất đắp lên thành nấm, sau đó cùng các bạn nhỏ gào khóc bên nấm đất.

          Bà mẹ vô cùng giận đối với trò chơi mai táng của Mạnh Tử, bà cho rằng môi trường ở khu ngoại ô này sẽ không giúp con thành tài, bà bèn dọn nhà vào trong thành.

          Trong thành không có mộ địa, Mạnh Tử không còn cơ hội chơi trò mai táng người chết nữa. Bà mẹ chỉ mong Mạnh Tử trong một hoàn cảnh mới sẽ chăm đọc sách, đồng thời bảo Mạnh Tử phải đọc thuộc bộ Luận ngữ 论语, học cách làm người của Khổng Tử.

          Lúc mới bắt đầu, Mạnh Tử quyết tâm đọc sách, được mấy ngày không ham chơi. Nhưng những ngày đó không được lâu, tâm tưởng của Mạnh Tử không ổn định. Nguyên do là nhà Mạnh Tử ở trong khu vực có chợ, tiếng rèn sắt, tiếng giết heo, tiếng rao hàng suốt ngày không dứt. Mạnh Tử nghe qua, dần không đọc sách nữa.

          Một buổi trưa nọ, bà mẹ đang dệt vải, thấy Mạnh Tử trong tay cầm thẻ giản mà mắt lại nhìn trái nhìn phải, miệng không biết đang đọc những gì bèn đột nhiên ngừng dệt, lớn tiếng nói rằng:

          - Con đang đọc sách phải không?

          Mạnh Tử nghe qua giật mình, không trả lời được.

          Bà mẹ thấy tình cảnh đó, trong lòng đau buồn, thuận tay cầm lấy kéo cắt tấm vải ở trên khung dệt ra làm hai đoạn. Tiếp đó lớn tiếng hỏi rằng:

          - Tấm vải đã đứt có thể liền lại không?

          Mạnh Tử sợ liền quỳ trên đất, lắc đầu.

          Bà mẹ than rằng:

        - Con không chuyên tâm đọc sách, giống như tấm vải bị đứt vậy, không thể thành tài được! Mẹ dọn nhà đến trong thành là để con có thể chăm chỉ đọc sách, nhưng hiện tại ....

          Nói đến đó, bà ôm mặt khóc.

          Mạnh Tử quỳ lê đến bên cạnh mẹ, gục đầu trên gối bà, khóc nói rằng:

          - Con muốn yên tâm đọc sách, nhưng âm thanh bên ngoài quá ồn ào ...

          Bà mẹ nghĩ rằng đó cũng là tình thực, bèn dọn nhà một lần nữa. 

          Lần này bà dọn đến ở đối diện với trường học.

          Hoàn cảnh nơi trường học quả nhiên là có khác, tiếng đọc sách thường vang vang, cả một bầu không khí học tập. Tâm của Mạnh Tử quả nhiên yên định lại, cả ngày đọc sách. Có lúc, Mạnh Tử còn nhìn vào bên trong, nhìn học trò đọc sách như thế nào, rồi theo tập Chu lễ với thầy như thế nào (tức những lễ nghi lên quan đến tế tự, triều bái của đời Chu truyền lại). Về nhà Mạnh Tử bất tri bất giác bắt chước theo.

          Bà mẹ thấy con cúi đầu quỳ bái, mới đầu tưởng rằng con lại chơi trò mai táng, không ngăn được chau mày. Khi nghe Mạnh Tử nói là tập Chu lễ, thế là trong phút chốc bà vui lên.

          Chẳng bao lâu, bà mẹ nhờ người đưa Mạnh Tử đến trường. Từ đó, Mạnh Tử bắt đầu học Thi (tức Thi kinh 诗经), Thư (tức Thượng thư 尚书) một cách có hệ thống, và tiến bộ rất nhanh.

          Trong học tập, Mạnh Tử có hứng thú nhất đối với Nho học của Khổng Tử. Ngày tháng kéo dài, Mạnh Tử không thoả mãn những nội dụng học được ở trường, manh nha ý nghĩ muốn đi đến quê hương Khổng Tử để được đào tạo sâu hơn. Bà mẹ hoàn toàn ủng hộ cách nghĩ của ông, chuẩn bị cho ông hành trang, đồng thời chọn ngày tốt tiễn ông lên đường.

          Từ nước Trâu đến Khúc Phụ 曲阜 nước Lỗ không xa. Mạnh Tử đến nơi đó, hỏi con cháu đời sau của Khổng Tử, có người nói cho Mạnh Tử biết, cháu của Khổng Tử là Khổng Cấp 孔伋, còn có tên là Tử Tư 子思 là vị đại sư Nho học, nhưng đã mất, ông ấy có một môn nhân, nay đang giảng học ở đây, có thể đi tìm ông ta.

          Mạnh Tử vội đi tìm môn nhân của Tử Tư, hướng đến ông ta bày tỏ nguyện vọng học tập đạo của Khổng môn. Người đó thấy Mạnh Tử thành tâm cầu học liền đáp ứng, thu nhận làm đệ tử.

          Cuối cùng bái tại môn hạ của hậu nhân Khổng Tử, Mạnh Tử học được  nhiều từ đạo của Khổng môn mà tại nước Trâu học không được. Lúc trở về lại nước Trâu, vị môn nhân nọ lấy ra một bộ sách, trịnh trọng nói với Mạnh Tử:

          - Trong này là những tinh tuý Nho học của Khổng môn, do thầy Tử Tư đích thân truyền cho thầy, trong Luận ngữ 论语 cũng không có nói đến. Thầy thấy năng lực của anh có thể phát dương quang đại Nho học, nên đặc biệt tái truyền cho anh, mong anh chuyên tâm học tập.

          Mạnh Tử nhận qua nhìn thấy tên sách là Trung dung 中庸, nhất thời không hiểu được ý, không ngăn được trầm tư.

          Vị thầy nhìn thấy tâm tư của Mạnh Tử, từ tốn nói rằng:

          - Không lệch gọi là ‘trung’ , không dựa gọi là ‘dung’ . Từ đó anh có thể hiểu.

          Mạnh Tử vội tiếp lời:

-         Con hiểu rồi, đó là nói đạo lí không thiên lệch không dựa dẫm.

                                                                                  (còn tiếp)

                                                             Huỳnh Chương Hưng

                                                             Quy Nhơn 26/12/2020

Previous Post Next Post