ĐẨU NAM NHẤT NHÂN
斗南一人
ĐẨU NAM CHỈ CÓ MỘT NGƯỜI
Giải thích: Hình dung một người có được sự tôn kính, được khen là đệ nhất.
Xuất xứ: Tống . Âu Dương Tu 欧阳修. Tống Kì 宋祁: Tân Đường thư – Địch Nhân Kiệt truyện 新唐书 - 狄仁杰传.
Địch Nhân Kiệt
狄仁杰là danh thần đời Đường, khi đảm
nhiệm chức Pháp tào 法曹 tại phủ Đô đốc ở Tịnh Châu 并州, có một lần, Trịnh Sùng Chất 郑崇质 – người cùng nhậm chức Pháp tào
với Địch Nhân Kiệt phụng mệnh đến một nơi thật xa để làm việc, mẫu thân của ông
lại đang có bệnh. Địch Nhân Kiệt thấy Trịnh Sùng Chất khó xử liền chủ động nói
với ông ấy rằng:
- Mẫu thân của ông tuổi đã cao, lại đang có bệnh,
làm sao mà rời đi được?
Thế là Địch
Nhân Kiệt chủ động dâng thư lên cấp trên là Trưởng sử Lận Nhân Cơ 长史蔺仁基 thỉnh cầu, tự minh đi làm thay
Trịnh Sùng Chất, để ông ấy ở nhà chăm sóc mẫu thân.
Lận Nhân Cơ
sau khi hiểu rõ chân tướng, không chỉ đáp ứng thỉnh cầu của Địch Nhân Kiệt, mà
còn rất cảm động. Nhân vì lúc bấy giờ Lận Nhân Cơ và Tư mã Lí Hiếu Liêm 司马李孝廉 không thuận nhau, ý kiến thường
không nhất trí. Lận Nhân Cơ chủ động tìm đến Lí Hiếu Liêm nói rằng:
- Địch Nhân Kiệt và Trịnh Sùng Chất đều là
Pháp tào. Địch Nhân Kiệt chủ động nhận lấy khó khăn cho mình, quan tâm chiếu cố
đến người khác, đối với phẩm hạnh cao thượng của Địch Nhân Kiệt lẽ nào chúng ta
không cảm thấy xấu hổ sao?
Từ đó, hai người
hoà hợp lại như xưa, đồng thời họ đánh giá rất cao Địch Nhân Kiệt:
Địch Công chi hiền, Bắc đẩu chi nam, nhất
nhân nhi dĩ.
狄公之贤, 北斗之南, 一人而已
(Địch Công hiền
đức, phía nam Bắc đẩu chỉ có một người mà thôi)
Về sau một loạt
sự kiện chứng minh sự thực, câu đánh giá đó không hề quá. Khi Địch Nhân Kiệt nhậm
chức Đại lí thừa 大理丞,
trong một năm đã giải quyết 1 vạn 7 án kiện tồn đọng và những người có liên
quan. Do bởi phán quyết công minh chính trực, sau phán quyết không có người nào
kêu oan biểu thị bất phục.
Đương thời Quyền Thiện Tài 权善才nhậm chức Võ vệ đại tướng quân 武卫大将军, chặt nhầm một cây bách ở Chiêu Lăng 昭陵, Đường Cao Tông Lí Trị 唐高宗李治 cho rằng ông ta làm như thế khiến hoàng đế trở thành con bất hiếu, nên định chém đầu trị tội. Địch Nhân Kiệt lại cho rằng chỉ cần bãi miễn chức của Quyền Thiện Tài là được, không nên chém đầu. Hoàng đế kiên trì muốn giết Quyền Thiện Tài, các đại thần khác cũng không dám nói gì, đồng thời cũng khuyên Địch Nhân Kiệt không nên nói gì thêm. Nhưng Địch Nhân Kiệt vẫn tranh biện, nói rằng:
- Thời Hán Văn Đế 汉文帝, có người lấy trộm
vòng ngọc ở Cao Tổ miếu 高祖庙,
nhân vì đối với việc phán xử hình phạt nặng nhẹ chưa thống nhất, Đình uý Trương
Thích Chi 廷尉张释之cũng
từng tranh luận kịch liệt với Hán Văn Đế. Vị quân chủ anh minh là người biết đạo
lí, trung thần là người quyết không bị uy vũ khuất phục. Bệ hạ nếu không nghe
kiến nghị của thần, sau khi thần chết làm sao thần còn mặt mũi nào đi gặp Trương
Thích Chi đây? Pháp luật quốc gia đối với người phạm tội gì, phán hình phạt nào
đều có minh văn quy định, không thể đem một người chưa phạm tội chết mà xử tội
chết, nếu chỉ vì một cây bách ở Chiêu Lăng mà giết một vị tướng quân, ngàn năm
sau mọi người sẽ đánh giá bệ hạn như thế nào? Thần cũng không muốn theo ý chỉ của
bệ hạ mà giết Quyền Thiện Tài, để bệ hạ trở thành vị quân chủ vô đạo.
Lí Trị sau khi đầu óc tỉnh táo lại cũng đồng ý không giết Quyền Thiện Tài, đồng thời thăng Địch Nhân Kiệt làm Thị ngự sử 侍御史. Địch Nhân Kiệt còn có nhiều chính tích được mọi người khen ngợi, danh tiếng truyền trên đời, trở thành một vị quan thanh liêm và là một chính trị gia thời cổ của Trung Quốc.
“Đẩu nam nhất nhân” 斗南一人 (1) chính là nói tắt từ câu “Bắc Đẩu chi nam, nhất nhân nhi dĩ”北斗之南, 一人而已 mà ra.
Chú của người dịch
1- Đầu nam 斗南: phía nam của sao Bắc đầu, chỉ thiên hạ.
Phụ lục của người
dịch
Trong Sử kí – Trương Thích Chi Phùng Đường liệt truyện 史记 - 张释之冯唐列传 có chép:
Hữu nhân đạo Cao miếu toạ tiền ngọc hoàn, bộ
đắc, Văn Đế nộ, há Đình uý trị. Thích Chi án luật đạo tông miếu phục ngự vật giả
vi tấu. Tấu đương khứ thị. Thượng đại nộ viết: “Nhân chi vô đạo, nãi đạo tiên đế
miếu khí, ngô chúc Đình uý giả, dục trí chi tộc, nhi quân dĩ pháp tấu chi, phi
ngô sở dĩ cung thừa tông miếu ý dã.” Thích Chi miễn quan đốn thủ tạ viết: “Pháp
như thị túc dã. Thả tội đẳng, nhiên dĩ nghịch thuận chi sai. Kim đạo tông miếu
khí nhi tộc chi, hữu như vạn phân chi nhất, giả linh ngu dân thủ Trường Lăng nhất
bôi thổ, bệ hạ hà dĩ gia kì pháp hồ?” Cửu chi, Văn Đế dữ Thái hậu ngôn chi, nãi
hứa Đình uý đương.
有人盗高庙坐前玉环, 捕得, 文帝怒, 下廷尉治. 释之按律盗宗庙服御物者为奏, 奏当去市. 上大怒曰: “人之无道, 乃盗先帝庙器, 吾属廷尉者, 欲致之族, 而君以法奏之, 非吾所以供承宗庙意也.”释之免冠顿首谢曰: “法如是足也. 且罪等, 然以顺逆之差. 今盗宗庙器而族之, 有如万分之一, 假令愚民取长陵一杯土, 陛下何以加其法乎?”久之, 文帝与太后言之, 乃许廷尉当.
(Có người lấy
trộm chiếc vòng ngọc ở Cao Tổ miếu, bị bắt được, Văn Đế cả giận, xuống lệnh giao
cho Đình uý trị tội. Thích Chi theo pháp luật quy định tội lấy trộm phục sức
khí cụ của tông miếu, tâu tội chém giữa chợ. Hoàng thượng đại nộ nói rằng: “Người
này vô đạo, dám lấy trộm khí vật ở miếu tiên đế, ta giao cho Đình Uý xét xử, muốn
xử giết cả tộc, thế mà ông lại theo pháp luật tâu lên, đó chẳng phải là bản ý
cung kính phụng thừa tông miếu của ta.” Thích Chi cởi mũ dập đầu tạ tội nói rằng:
“Dựa theo pháp luật xử tội như thế là đủ rối, Hơn nữa khi tội danh tương đồng
cũng có sự khu biệt thuận nghịch khác nhau. Nay trộm đồ ở tông miếu mà giết cả
tộc, lỡ có kẻ ngu nào đào lấy nắm đất ở Trường Lăng, bệ hạ dùng hình phạt gì để
xử phạt?” Qua một lúc lâu, Văn Đế và Thái hậu bàn qua, mới đồng ý để Đình uý
phán xử.)
https://baike.baidu.com/item/%E5%BC%A0%E9%87%8A%E4%B9%8B%E5%86%AF%E5%94%90%E5%88%97%E4%BC%A0
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 16/10/2020
Nguyên tác Trung văn
ĐẨU NAM NHẤT NHÂN
斗南一人
TRUNG QUỐC THÀNH NGỮ CỐ SỰ TỔNG TẬP
中国成语故事总集
(tập 1)
Chủ biên: Đường Kì 唐麒
Trường Xuân – Thời đại văn nghệ xuất bản xã, 2004