方桂
方桂, 乌鲁木齐流人子也. 言尝牧马山中, 一马忽逸去. 蹑踪往觅, 隔岭闻嘶声甚厉. 寻声至一幽谷, 见数物, 似人似兽. 周身鳞皴斑驳如古松, 发蓬蓬如羽葆, 目睛突出, 色纯白, 如嵌二鸡卵, 共按马生啮其肉. 牧人多携铳自防, 桂故顽劣, 因升树放铳. 物悉入深林去, 马已半躯被啖矣. 后不再见, 迄不知为何物也.
(纪昀 - 阅微草堂笔记)
Phiên âm
PHƯƠNG
QUẾ
Phương Quế, Ô Lỗ Mộc Tề lưu nhân tử
dã. Ngôn thường mục mã sơn trung, nhất mã hốt dật khứ. Nhiếp tung vãng mịch,
cách lĩnh văn tê thanh thậm lệ. Tầm thanh chí nhất u cốc, kiến sổ vật, tự nhân
tự thú. Chu thân lân thuân ban bác như cổ tùng, phát bồng bồng như vũ bảo, mục
tình đột xuất, sắc thuần bạch, như khảm nhị kê noãn, cộng án mã sinh khiết kì
nhục. Mục nhân đa huề súng tự phòng, Quế cố ngoan liệt, nhân thăng thụ phóng
súng. Vật tất nhập thâm lâm khứ, mã dĩ bán khu bị đạm hĩ. Hậu bất tái kiến, hất bất tri vi hà vật dã.
(Kỉ Vân – Duyệt Vi Thảo Đường bút kí)
Dịch nghĩa
PHƯƠNG QUẾ
Phương
Quế là anh chàng lưu dân vùng Ô Lỗ Mộc Tề. Anh ta nói rằng từng có một lần chăn
ngựa trong núi, một con ngựa đột nhiên chạy đi mất. Anh ta theo dấu chân mà
tìm, nghe có tiếng ngựa kêu từ bên kia núi vang lại, âm thanh vô cùng thê thiết.
Lần theo tiếng kêu tìm đến một sơn cốc, nhìn thấy có mấy con quái vật, người
không phải người mà thú cũng chẳng phải thú, toàn thân có vảy, giống như vỏ cây
tùng cổ thụ, đầu tóc rối bù, hai mắt lòi ra, thuần một sắc trắng, giống như nơi
hốc mắt nhét hai quả trứng gà. Mấy con quái vật này cùng nhau đè con ngựa mà xé
ăn thịt sống. Những người chăn nuôi thường có súng để phòng thân, Phương Quế vốn
hơi bướng, thế là leo lên cây giương súng bắn, mấy con quái vật phút chốc chạy
vào rừng sâu, con ngựa bị ăn mất một nửa. Về sau không thấy lại quái vật này, đến
nay cũng không biết đó là loại gì.
Chú của người
dịch
Kỉ Vân 纪昀 (1724 – 1805):
tự Hiểu Lam 晓岚, một tự khác là Xuân Phàm 春帆,
về già có hiệu là Thạch Vân 石云, đạo hiệu Quán Dịch
Đạo Nhân 观弈道人, người huyện Hiến 献
Trực Lệ 直隶 (nay là thành phố Thương Châu 沧州 Hà Bắc 河北).
Kỉ Vân là chính trị gia, văn học
gia đời Thanh, quan viên thời Càn Long 郓隆,
giữ qua các chức Tả đô ngự sử, Binh bộ Thượng thư, Lễ bộ Thượng thư, Hiệp biện
Đại học sĩ gia Thái tử Thái bảo, từng nhậm chức Tổng toản tu biên soạn bộ Tứ khố toàn thư 四库全书.
Kỉ Vân học rộng biết nhiều,
bác lãm quần thư, giỏi thơ cùng biền văn, đặc biệt sở trường về khảo chứng huấn
hỗ. Lúc trẻ tài hoa dồi dào, huyết khí phương cương, về già thế giới nội tâm của
ông ngày càng khép lại. Duyệt Vi Thảo Đường
bút kí là sản vật của tâm cảnh đó. Thơ văn của ông được môn nhân sưu tập,
biên thành bộ Kỉ Văn Đạt Công di tập 纪文达公遗集.
Tháng 2 năm Gia Khánh 嘉庆 thứ 10 (năm 1805), Kỉ Vân bệnh và qua đời. Nhân 2 câu
trong “Gia Khánh đế ngự tứ bi văn” 嘉庆帝御赐碑文
Mẫn nhi hiếu học khả vi văn
Thụ chi dĩ chính vô bất đạt
敏而好学可为文
授之以政无不达
(Siêng năng ham học có thể làm văn
Giao cho chính sự không việc gì là không đạt)
nên khi mất, ông có tên thuỵ là Văn Đạt 文达.
Duyệt Vi Thảo Đường bút kí 阅为草堂笔记 : tổng cộng hơn 38 vạn chữ, 24 quyển, toàn sách chi
là 5 mục lớn, gồm:
- Loan Dương tiêu hạ lục 滦阳消夏录 6 quyển
- Như thị ngã văn 如是我闻 4 quyển
- Hoè Tây tạp chí 槐西杂志 4 quyển
- Cô vọng thính chi 姑妄听之 4 quyển
- Loan Dương tục lục 滦阳续录 6 quyển
biên soạn liên tục từ năm Càn Long thứ 54 (năm 1789) đến
năm Gia Khánh thứ 3 (năm 1798) mới hoàn thành. Năm Gia Khánh thứ 5 (1800) môn
nhân của ông là Thịnh Tài Ngạn 盛财彦 tập hợp san khắc ấn
hành.
Toàn
sách chủ yếu ghi chép những chuyện liên quan đến hồ li thần quỷ, mục đích ở chỗ khuyến thiện trừng ác. Tuy
không thiếu những giáo thuyết nhân quả báo ứng, nhưng thông qua miêu tả, đã phản
ánh được sự hủ bại và hắc ám của xã hội phong kiến.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 10/8/2020
Nguồn
DUYỆT VI THẢO ĐƯỜNG BÚT KÍ
阅为草堂笔记
(Thanh) Kỉ Vân 纪昀biên
soạn
Phương Hiểu 方晓 chú dịch
Vũ Hán . Sùng Văn thư cục xuất bản, 2007
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật