Dịch thuật: "Tính" và "thị" lúc ban đầu có phải là một



“TÍNH” VÀ “THỊ” LÚC BAN ĐẦU CÓ PHẢI LÀ MỘT

          Ngày nay chúng ta thường thấy sau danh sách sắp xếp tên theo thứ tự có câu giải thích: thứ tự tên không phân trước sau, chỉ theo số nét của tính thị mà sắp xếp. “Tính thị” 姓氏 ở đây kì thực là chỉ “tính” , “thị” và “tính” là một. Ví dụ như “Lí thị” 李氏 “Lưu thị” 刘氏, ý nghĩa là “người tính Lí” “người tính Lưu”. Nhưng trước thời Tần Hán, “tính” và “thị” được phân biệt một cách nghiêm túc.
          Khởi nguyên của “tính” tương đối xưa, là xưng hiệu đại biểu của một nhóm người có cùng chung mối quan hệ huyết thống. Tác dụng của “tính”, trừ duy trì mối quan hệ huyết thống của bộ tộc ra, còn có một tác dụng khác đó là tránh hôn nhân cận huyết. Người xưa tuy không biết tri thức về “ưu sinh học” (1), nhưng từ rất sớm đã đề ra quy định người cùng tính không được kết hôn, nghiêm khắc cấm chỉ nam nữ cùng tính kết hợp. Nhân đó, người xưa đối với “tính” tương đối rõ ràng, thậm chí khi mua một nô lệ, những vần đề khác có thể không biết, nhưng nhất định phải biết rõ “tính” của người đó.
          So với “tính”, “thị” xuất hiện muộn hơn, tình huống cũng phức tạp hơn nhiều. “Thị” là thứ mà chỉ quý tộc nam tử mới có, nó tượng trưng cho thân phận cao thấp. Nói chung, chư hầu lấy nước thụ phong làm “thị”, như Lỗ thị 鲁氏, Hàn thị 韩氏. Khanh đại phu có người lấy chức quan làm “thị”, như Sư thị 师氏, Sử thị 史氏, Bốc thị 卜氏, Vu thị 巫氏, Tư Mã thị 司马... ; có người lấy nơi ở làm “thị” như Đông Quách thị 东郭氏, Nam Cung thị 南宫氏, Liễu Hạ thị 柳下氏; có người lấy nghề nghiệp làm “thị”, như Đào thị 陶氏, Tượng thị 匠氏, Đồ thị 屠氏. Ngoài ra, so với sự ổn định bất biến của “tính”, “thị” có thể thay đổi, có khi tương đối nhiều lần. Nhất là công thất chư hầu và khanh đại phu, có trường hợp không chỉ đời trước và đời sau không cùng “thị”, mà ngay cả trước và sau của một người có thể có 2 hoặc 2 “thị” trở lên. Sự biến hoá này của “thị” đã phản ánh sự lên xuống của thế lực trong đấu tranh chính trị của  lực lượng các phái trong nội bộ quý tộc.
          Thời Đông Chu, theo sự sụp đổ của chế độ tông pháp phong kiến, quý tộc thị tộc ngày càng đi đến chỗ tan rã, một biểu hiện cụ thể của nó đó là chế độ tính thị ở thời Chiến Quốc hỗn loạn. Sự thống nhất của triều Tần về cơ bản đã kết thúc chế độ tông pháp phong kiến thời Tây Chu, thị tộc cũ cùng chế độ tính thị cũng bị thanh trừ, “tính” và “thị” bắt đầu hợp làm một. Trải qua cuộc đại loạn cuối triều Tần, tiến vào triều Tây Hán, “tính” và “thị” hoàn toàn dung hợp thành nhất thể.

Chú của người dịch
1- Ưu sinh học 优生学: là bộ môn khoa học nghiên cứu sự di truyền của nhân loại.

                                                              Huỳnh Chương Hưng
                                                               Quy Nhơn 12/7/2019

Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013
Previous Post Next Post