TÔ TẦN
Tô Tần 苏秦
(? – năm 284 trước công nguyên), tự Quý Tử 季子.
Được 6 nước bái làm Tể tướng, sau lại làm Tể tướng cho nước Tề. Ông là Tung
hoành gia nổi tiếng thời Chiến Quốc. Trứ tác có 31 thiên “Tần Tử” 秦子 được chép trong “Hán
Thư – Nghệ Văn Chí” 汉书
- 艺文志,
và 16 thiên du thuyết từ và thư tín được chép trong “Chiến Quốc Sách” 战国策. Sau nhân vì thay
nước Yên thực hành kế phản gián bị Tề Mẫn Vương 齐湣王
giết chết.
Tô
Tần 苏秦,
người Lạc Dương 洛阳
Đông Chu 东周
(nay là thành phố Lạc Dương tỉnh Hà Nam ). Từ nhỏ theo học với nhà tư tưởng
nổi tiếng là Quỷ Cốc Tử 鬼谷子. Về sau, tuy Tô Tần nhiều năm bôn ba du thuyết, nhưng chẳng
được một chức quan gì, bèn trở về nhà. Anh em, chị dâu, em gái, thê thiếp đều
ngầm chê cười. Phong tục của người Đông Chu là lấy kinh doanh công thương nghiệp
làm gốc, như nay Tô Tần bỏ gốc mà muốn dùng miệng lưỡi để đi tìm tiền đồ, làm
sao mà chẳng va đầu phải tường! Sau khi Tô Tần biết được, vừa xấu hổ vừa đau
lòng, liền đóng cửa không ra khỏi nhà, đem sách vở tàng trữ ra đọc, sau khi hết
bèn than rằng:
-
Ta đã lập chí từ trong những sách vở này
tìm được học vấn, nhưng những sách vở ấy không thể làm cho ta vinh hoa phú quý,
có đọc thêm nữa cũng chẳng ích gì!
Thế
là Tô Tần tìm quyển Âm Phù 阴符 vùi đầu đọc trong một năm, thông hiểu được ý nghĩa, lại đi
du thuyết Chu Hiển Vương 周显王. Bề tôi tả hữu của Chu Hiển vương đều cho rằng Tô Tần chỉ
quen nói suông, thiếu chân tài thực học nên không cho Tô Tần đi gặp Hiển Vương.
Tô Tần lại đi du thuyết hai nước Tần, Triệu, cũng gặp phải sự lạnh nhạt, vào Tần
khuyên Tần Vương kiêm tính thiên hạ, cũng không được coi trọng.
Năm
334 trước công nguyên, Tô Tần chuyển sang hướng bắc du thuyết nước Yên. Tô Tần
nói với Yên Văn Công 燕文公, nước Yên mấy năm nay yên ổn vô sự là nhờ có nước Triệu làm
bình phong che chắn, khiến nước Tần không thể trực tiếp tấn công, kiến nghị nước
Yên cần phải liên minh với nước Triệu, đồng thời liên hiệp với các nước chống lại
nước Tần. Yên Văn Công rất tán thưởng sách lược này, trọng thưởng Tô Tần, đưa
Tô Tần về Triệu để làm bang giao. Tô Tần thuyết phục thành công Triệu Túc Hầu 赵肃侯 cùng nước Yên hoà hợp, chung sức
kháng Tần. Tiếp đó, Tô Tần không dừng vó ngựa, bôn ba khắp trung nguyên, trước
sau du thuyết Hàn, Nguỵ, Tề, Sở, khiến 6 nước quan đông liên hiệp lại để đối
phó với Tần. Tô Tần đồng thời đeo ấn tướng
6 nước, trở thành “tưng ước trưởng” của liên minh 6 nước, nhân vật kêu mây gọi
gió lúc bấy giờ. Khi Tô Tần về lại nước Triệu, các nước đều phái sứ thần theo lễ
mà tống biệt. Khi đi ngang qua Lạc Dương, còn khiến Chu Hiển Vương khiếp sợ phải
sai sứ đến ngoại thành nghinh tiếp. Em trai, chị dâu, thê thiếp năm nào chê cười
càng khiếp sợ hơn đến nỗi bái phục dưới đất, không dám ngẩng đầu lên nhìn. Tô Tần
mỉm cười nói kháy với chị dâu rằng:
-
Chị năm xưa thần khí như thế, nay sao lại
khiêm cung như thế?
Chị
dâu che mặt tạ tội nói rằng:
-
Bởi vị em hôm nay vinh hoa phú quý.
Tô
Tần than rằng:
-
Cũng cùng là một người, khi phú quý thì
bà con thân thích đều ấp úng, lo sợ; lúc bần tiện mọi người đều khinh miệt, chê
cười!
Thế
là Tô Tần đem tài vật ban thưởng cho tông tộc thân thích, nhưng không ban cho
em trai, chị dâu và thê thiếp. Lúc đầu, khi Tô Tần vào nước Yên, có người cho
Tô Tần mượn 100 tiền để làm lộ phí, nay Tô Tần hoàn trả lại 100 lượng vàng để đền
ơn. Về đến nước Triệu, Tô Tần lại được phong làm Vũ An Quân 武安君.
Chẳng
bao lâu, Tần Vương sai Công Tôn Diễn 公孙衍 dùng kế phản gián, khiêu khích Tề, Nguỵ tấn công nước Triệu.
Triệu Túc Hầu nhân đó trách Tô Tần, khiến Tô Tần kinh hoảng, liền xin được đi sứ
nước Yên, liên minh chống Tần cũng từ đó tan rã. (còn tiếp)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn
06/01/2017
Nguyên tác Trung văn
TÔ TẦN
苏秦
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI TỂ
TƯỚNG LỤC
中国历代宰相录
Chủ biên: Dương Kiếm
Vũ 杨剑宇
Thượng Hải văn hoá xuất
bản xã, 1999
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật