现象与本质
淡泊之士, 必为浓艳者所疑 (1); 检饰之人 (2), 必为放肆者所忌. 事穷势蹙之人 (3), 当原其初心 (4); 功成行满之士, 要观其末路.
(小窗幽记)
HIỆN
TƯỢNG DỮ BẢN CHẤT
Đạm bạc chi sĩ, tất vi nùng diễm giả sở
nghi (1); kiểm sức chi nhân (2), tất vi phóng tứ giả sở kị.
Sự cùng thế túc chi nhân (3), đương nguyên kì sơ tâm (4);
công thành hành mãn chi sĩ, yếu quan kì mạt lộ.
(Tiểu song u kí)
Chú thích
(1)- Nùng diễm
giả 浓艳者: người theo đuổi cuộc sống xa xỉ hào hoa.
(2)- Kiểm sức 检饰: ngôn hành cử
chỉ xem xét thận trọng.
(3)- Sự cùng thế
túc 事穷世势蹙: sự việc cực kì khốn ách, tình thế cực kì quẫn bách.
Cùng 穷: khốn ách, ở vào cảnh ngộ khốn khó.
Túc 蹙: bức bách, gấp gáp.
(4)- Nguyên 原: tra cứu, tra
xét.
Dịch nghĩa
HIỆN TƯỢNG VÀ BẢN CHẤT
Người đạm
bạc với danh lợi, nhất định sẽ bị những người theo đuổi cuộc sống xa xỉ hào hoa
nghi kị; người có hành vi cẩn thận, nhất định sẽ bị những người có ngôn hành
buông thả căm ghét. Đối với người gặp phải bước đường cùng, cần phải xem xét
chí hướng ban đầu của họ như thế nào; đối với người đã công thành danh toại,
cũng cần phải quan sát kết cục sau này của họ ra sao.
Phân tích và
thưởng thức
Những
người đã quá quen với cuộc sống xa xỉ hào hoa, họ sẽ không tin có người lại có
thể sống một cuộc sống đạm bạc, vì thế không tránh khỏi họ sẽ hoài nghi những
ai đạm bạc với danh lợi. Những người có hành vi buông thả, thường hận những người
có ngôn hành cẩn thận, bởi sự ước thúc bản thân của những người đó khiến họ
không thể thoải mái. Một người có khả năng sẽ gặp lúc đường cùng, bởi nhân sinh
gập ghềnh trắc trở, nhưng chúng ta không thể không xem xét chí hướng lúc ban đầu
của họ như thế nào. Cũng như vậy, đối với một người đã công thành danh toại,
cũng cần phải quan sát kết cục sau cùng của họ ra sao. Nếu chí hướng ban đầu
không đúng đắn, hoặc giả sau khi thành công, họ thay đổi ưu điểm vốn có, thì
cho dù có thành công thì thành công đó cũng không thể kéo dài, cuối cùng cũng sẽ
đi đến chỗ “sự cùng thế túc”. Như Bạch Cư Dị 白居易
đã nói:
Vương Mãng khiêm cung vị soán thời
Nhược sử đương thời thân tiện tử
Nhất sinh chân nguỵ hữu thuỳ tri (*)
周公恐惧流言日
王莽谦恭未篡时
若使当时身便死
一生真伪有谁知
(Đại
trung thần Chu Công những ngày vì những lời đồn bị mọi người hoài nghi, nên sợ.
Loạn thần
tặc tử Vương Mãng lúc chưa soán ngôi cũng làm ra vẻ khiêm cung để mua chuộc
lòng người.
Nếu hai
người này chết vào lúc đó
Thì làm
sao mọi người trong thiên hạ biết được ai là người trung ai là kẻ gian.)
Chú của người
dịch
(*)- Bốn câu này là bốn câu cuối ở bài thứ 3 trong 5
bài với nhan đề Phóng ngôn 放言 của Bạch Cư Dị 白居易.
Tiểu song u kí 小窗幽记 là tác phẩm ghi lại những cách ngôn tu thân xử thế do
Trần Kế Nho 陈继儒biên soạn, thể hiện thái độ nhân sinh tích cực của nho
gia về việc tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Tác phẩm này xưa nay được
xem là giai tác về việc tu dưỡng bản thân.
Toàn
sách được chia làm 12 quyển:
quyển 1: tập
tỉnh 集醒 quyển 2: tập
tình 集情 quyển 3: tập
tiễu 集峭
quyển 4: tập
linh 集灵 quyển 5: tập
tố 集素 quyển 6:
tập cảnh 集景
quyển 7: tập
vận 集韵 quyển 8: tập
kì 集奇 quyển 9:
tập ỷ 集绮
quyển 10: tập
hào 集豪 quyển 11: tập
pháp 集法 quyển 12: tập
thiến 集倩
Tiểu song u kí được dùng ở đây do Lôi
Phương 雷芳 chú dịch, Sùng Văn thu cục xuất bản năm 2007, sách
này không chia thành 12 quyển như ở
trên.
Trần Kế Nho 陈继儒 (1558 – 1639):
văn học gia, thư hoạ gia đời Minh, tự Trọng Thuần 仲醇,
hiệu Mi Công 眉公, người Hoa Đình 华亭
Tùng Giang 松江 (nay là Tùng Giang Thượng Hải).
Trần Kế Nho lúc nhỏ đã thông
minh, ông học rộng biết nhiều, giỏi cả thơ lẫn văn, về thư pháp theo Tô Thức 苏轼, Mễ Phế 米芾 nổi tiếng một thời.
Khoảng những năm hai mươi mấy tuổi, ông tuyệt ý với khoa cử, ẩn cư tại Tiểu Côn
sơn 小昆山, sau cất nhà tại Đông Xà 东佘
suốt ngày đóng cửa viết sách. Triều đình nhiều lần cho mời nhưng ông đều lấy cớ
bệnh tật từ chối.
Trần Kế Nho cả một đời đọc rất
nhiều, trứ thuật cũng đồ sộ phong phú. Tác phẩm của ông có Trần Mi Công toàn tập 陈眉公全集 truyền đời.
Huỳnh Chương Hưng
Quy
Nhơn 05/02/2015
Nguyên tác
HIỆN TƯỢNG DỮ BẢN CHẤT
现象与本质
Trong quyển
TIỂU SONG U KÍ
小窗幽记
Tác giả: Trần Kế Nho 陈继儒
Chú dịch: Lôi Phương 雷芳
Sùng Văn thư cục, 2007.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật