哀公问于孔子曰: “吾闻君子不博, 有之乎?”
孔子曰: “有之.”
公曰: “何为?”
对曰: “为其二乘.”
公曰: “有二乘則何为不博?”
子曰: “为其兼行恶道也?”
哀公惧焉.
有间, 复问曰: “若是乎? 君子之恶恶道至甚也.”
孔子曰: “君子之恶恶道不甚, 則好善道亦不甚, 則百姓之亲上亦不甚. 诗云: ‘未见君子, 忧心.
亦既见止, 亦既诗之好善道甚也如此.’ (1)
公曰: “美哉! 夫君子成人之善, 不成人之恶. 微吾子言焉, 吾弗之闻也.”
(孔子家語 –
五仪解第七)
Phiên
âm
Ai Công vấn vu Khổng Tử viết: “Ngô văn quân tử bất bác, hữu chi hồ?”
Khổng Tử viết: “Hữu chi.”
Công viết: “Hà vị?”
Đối viết: “Vị kì nhị thừa.”
Công viết: “Hữu nhị thừa tắc hà vị bất bác?”
Tử viết: “Vị kì kiêm hành ác đạo dã.”
Ai Công cụ yên.
Hữu gián, phục vấn viết: “Nhược thị hồ? Quân tử chi ố ác đạo
chí thậm dã.”
Khổng Tử viết: “Quân tử chi ố ác đạo bất thậm, tắc háo thiện
đạo diệc bất thậm, tắc bách tính chi thân thượng diệc bất thậm. Thi vân: ‘Vị kiến
quân tử, ưu tâm. Diệc kí kiến chỉ, diệc kí Thi chi háo thiện đạo thậm dã như thử.”
(1)
Công viết: “Mĩ tai! Phù quân tử thành nhân chi thiện, bất
thành nhân chi ác. Vi ngô tử ngôn yên, ngô phất chi văn dã.”
(Khổng Tử gia ngữ - Ngũ nghi giải đệ thất)
Dịch
nghĩa
Lỗ Ai Công hỏi Khổng Tử rằng: “Ta nghe nói, quân tử không yêu người một
cách rộng rãi, có chuyện đó không?”
Khổng
Tử đáp: “Có chuyện đó.”
Ai
Công hỏi: “Tại sao vậy?”
Khổng
Tử đáp: “Bởi vì tri thức cũng phân ra làm hai phương diện.”
Ai
Công hỏi: “Tri thức phân làm hai phương diện, tại sao lại không thể không rộng
rãi?”
Khổng
Tử đáp: “Bời vì người ấy đồng thời làm cả hai việc, vừa làm điều thiện, lại vừa
ghét điều ác.”
Ai
Công hơi kinh sợ.
Qua
một thời gian, Ai Công lại hỏi: “Có phải như thế này không? Quân tử ghét nhất
là điều ác.”
Khổng
Tử đáp rằng: “Nếu quân tử không cực ghét điều ác, thế thì cũng sẽ không cực
thích điều thiện. Không cực thích làm điều thiện, thì bách tính cũng sẽ không
thân với quân tử. Thi kinh có nói: ‘Chưa thấy quân tử, trong lòng lo buồn. Đã
thấy được rồi, đã gặp được rồi, lòng ta vui mừng.’ Thi kinh thích điều thiện đến
mức như thế đó.”
Ai
Công than rằng: “Tốt đẹp thay! Quân tử giúp người ta làm điều thiện, chứ không
giúp người ta làm điều ác. Nếu không có những lời của Thầy nói, thì ta không rõ
những đạo lí ấy.”
Chú
của người dịch
1-Đoạn này trong nguyên tác
đã in nhầm.
Đoạn
này ở bài “Thảo trùng” 草蟲 phần Thiệu Nam 召南trong “Kinh Thi”. Bài “Thảo trùng” có 3 chương, cả 3 chương đều có
câu “Vị kiến quân tử”. Đoạn này ở chương 2:
2-………… Vị kiến quân tử. Ưu tâm
chuyết chuyết. Diệc kí kiến chỉ. Diệc kí cấu chỉ. Ngã tâm tắc duyệt.
……………….未見君子. 憂心惙惙. 亦旣見止. 亦旣覯止. 我心則說.
(Chưa thấy
quân tử. Trong lòng lo lắng. Đã thấy được rồi. Đã gặp được rồi. Thì lòng vui mừng.)
Khổng Tử gia ngữ 孔子家语: còn gọi là Khổng
thị gia ngữ 孔氏家语, nói tắt là Gia ngữ 家语. Đây là bộ trứ
tác của Nho gia, nguyên bản có 27 quyển, bản hiện nay có 10 quyển, tổng cộng 44
thiên. Khổng Tử gia ngữ ghi lại tư tưởng
cùng ngôn hành của Khổng Tử và môn đệ của Khổng Tử.
Bản Khổng Tử gia ngữ hiện nay gồm 10 quyển,
44 thiên, Vương Túc 王肃 thời Nguỵ chú. Sau sách có phụ thêm bài tự của Vương Túc, và “Hậu tự” 后序.
https://baike.baidu.com/item/%E5%AD%94%E5%AD%90%E5%AE%B6%E8%AF%AD/6656586
Quyển Khổng Tử gia ngữ do Vương Ứng Lân王应麟chủ biên, phần tự của Vương Túc để ở đầu sách và không có phần “Hậu tự”.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 29/11/2024
Nguồn
KHỔNG TỬ GIA NGỮ
孔子家语
Chủ biên: Vương Ứng Lân 王应麟
Trường Xuân . Thời đại văn hoá xuất bản xã, 2003