華衣美服全梔貌
巧語精辭總蠟言
Hoa y mĩ phục toàn chi mạo
Xảo ngữ tinh từ tổng lạp ngôn
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 16/7/2024
Chi
mạo 梔貌: “Chi”
梔là một loại cây, trái của nó
khi chín được dùng để nhuộm vàng đồ vật. “Chi mạo” ý nói làm cho diện mạo tươi
đẹp.
Lạp ngôn 蠟言: “Lạp” 蠟 là sáp, dùng để bôi lên đồ vật cho bóng láng. “Lạp ngôn” ý
nói đánh bóng ngôn từ.
Thành ngữ “chi mạo lạp ngôn” 梔貌蠟言xuất xứ từ bài tản văn “Tiên
cổ” 鞭賈 của Liễu Tông Nguyên 柳宗元đời
Đường.
"Có một người ra chợ bán một cây gậy. Người
ta hỏi giá, ông ta ra giá phải là 50.000. Trả xuống 50, ông ta khom người giả vờ
cười; trả 500, ông ta giả vờ hơi giận; trả 5000, ông ta giả vờ cả giận, phải là
50.000 mới bán.
Một anh nhà giàu nọ đến chợ, bỏ ra
50.000 mua lấy, cầm đến khoe với ta. Nhìn nơi đầu gậy cong cong, nhìn chỗ tay cầm
xiên xiên không thẳng. Các vân sớ trên gậy trước sau nối nhau không hài hoà, chỗ
đốt cây dường như mục, dùng móng tay ấn vào, nó lõm sâu; nâng gậy lên, nó nhẹ
tênh tênh.
Ta hỏi: “Ông mua cây gậy như thế mà
không tiếc 5000 sao?”
Anh ta đáp rằng: “Tôi thích sắc vàng
và cái bóng láng của nó. Hơn nữa người bán nói rằng …..”
Ta bèn bảo tiểu đồng nấu nước sôi đem
đến tưới lên cây gậy, gậy liền co rút và khô lại, lộ ra sắc trắng. Hoá ra sắc
vàng là dùng trái cây chi nhuộm lên, bóng láng là lấy sáp bôi lên. Anh nhà giàu
nọ không vui, nhưng vẫn dùng đến ba năm. Ngày nọ anh ra đi ra phía đông thành,
tranh luận cùng với người khác ở Trường Lạc pha. Hai con ngựa đá nhau, thế là
dùng gậy quất, gậy gãy làm năm sáu khúc. Ngựa vẫn cứ đá nhau, anh ta ngã xuống
đất bị thương. Nhìn cây gậy, mặt anh ta đờ ra, chất của cây gậy như bụi đất,
không thể dùng được nữa.
Cách dùng trái cây chi nhuộm vàng, lấy
sáp đánh bóng như hiện nay mà nói, dùng hai kĩ xảo đó để cầu được triều đình tuyển
dụng, nếu chức quan thích hợp với năng lực thì tốt, nếu vượt quá năng lực thì
vui mừng, chỉ có điều là quan chức thích hợp với năng lực người khác thì tức giận
nói rằng: “Tại sao tôi không thể làm công khanh?” Loại quan như thế làm đến công khanh vẫn còn
nhiều vậy. Lúc không có việc, trải qua ba năm vẫn không tổn thất gì; một khi xảy
ra việc, phái họ đi xử lí, thì trống rỗng chẳng được gì, giống như bùn đất, trách
hiệu quả lúc ra sức vung roi; nếu không sử dụng đến thì làm gì có việc té bị
thương để gây ra hoạ hoạn, tổn hại?"