DANH XƯNG “CHIÊM BÀ” CÙNG LỊCH SỬ GIẢN
LƯỢC
(kì 3)
Trường
kì đến nay, khả năng chủ yếu do bởi sự hạn chế của chúng ta về việc giao lưu đối
ngoại, các học giả Trung Quốc đa phần đều dựa vào những ghi chép của sử tịch
Trung Quốc để nghiên cứu Chiêm Bà占婆. Căn cứ vào ghi
chép trong Minh thực lục 明实录, sử tịch Trung
Quốc đối với ghi chép về Chiêm Bà lại chỉ đến năm Gia Tĩnh 嘉靖 thứ
22 đời Minh (năm 1543) mà thôi, (1) điều này khiến học giả trong nước
đại đa số đều tán đồng quan điểm của Mã Bá Lạc 马伯乐
cho Chiêm Bà diệt vong vào thế kỉ thứ 15. Nhưng trên thực tế, Chiêm Bà chân
chính bị biến mất từ trên địa đồ là vào năm 1832, ý tức Chiêm Bà được xem là một
hình thái chính quyền quốc gia vẫn tồn tại đến nửa đầu thế kỉ 19. Sử tịch Trung
Quốc sở dĩ đến sau đời Minh, ghi chép về Chiêm Bà rất ít, là do bởi sự qua lại
giữa đời Minh với Chiêm Bà bị vương triều tộc Kinh làm đứt đoạn, sứ giả Chiêm
Bà đến Trung Quốc triều cống bị vương triều tộc Kinh cản trở, cho dù may mắn đến
được Trung Quốc, cũng rất khó trở về lại Chiêm Bà.
Việc
ghi chép lần cuối cùng về Chiêm Bà trong Minh
thực lục 明实录 như sau:
(Gia Tĩnh nhị thập nhị niên Thu thất nguyệt),
Giáp Dần, Chiêm Thành quốc sứ thần Sa Bất Đăng Cổ Lục đẳng viện lệ tấu khất
quan đới, hựu dĩ kì quốc sổ bị An Nam công lược, đạo trở nan quy, khất khiển
quan hộ tống xuất cảnh, câu hứa chi. (2)
(嘉靖二十二年秋七月) 甲寅, 占城国使臣沙不登古录等援例乞冠带, 又以其国数被安南攻略, 道阻难归, 乞遣官护送出境, 俱许之. (2)
(Tháng
7 mùa Thu năm Gia Tĩnh thứ 22) Ngày Giáp Dần, nhóm sứ thần nước Chiêm Thành là
Sa Bất Đăng Cổ Lục vin theo lệ xin được triều Minh ban cho mũ và đai, lại lấy
việc nước mình mấy lần bị An Nam tiến đánh xâm chiếm, đường về bị cản trở, xin
được phái quan viên hộ tống xuất cảnh, đều được chấp nhận.)
Đại Việt sử kí toàn thư 大越史记全书, bộ sử tịch
bằng Hán văn của Việt Nam đối với Chiêm Thành từ nửa sau thế kỉ thứ 15 ghi chép
rất ít, đại khái là do bởi Chiêm Thành đối với sự ổn định và phát triển của
vương triều tộc Kinh đã không có trở ngại lớn, việc qua lại giữa hai nước cũng
không nhiều, nhưng chính sử Việt Nam vẫn thừa nhận sự tồn tại của Chiêm Thành.
Trong Đại Việt sử kí toàn thư大越史记全书, vào năm
1471 có chép một câu có thể chứng minh:
Tân Mão Hồng Đức nhị niên (Minh Thành Hoá thất
niên, công nguyên 1471) …..Trà Toàn (Chiêm Thành quốc vương) kí bị cầm, kì tướng
Bô Trì Trì tẩu chí Phan Lung (Panduranga), cứ kì địa xưng Chiêm Thành chủ, Trì
Trì đắc quốc ngũ phân chi nhất, sử sứ xưng thần nhập cống, nãi phong vi vương
…. (3)
辛卯洪德二年 (明成化七年, 公元 1471) ….. 茶全 (占城国王) 既被擒, 其将逋持持走至潘笼 (Panduranga) 据其地称占城主, 持持得国五分之一, 使使称臣入贡, 乃封为王 ….. (3)
(Tân
Mão, Hồng Đức năm thứ 2 (Thành Hoá năm thứ 7 nhà Minh, năm 1471), Trà Toàn (quốc
vương Chiêm Thành) bị bắt, tướng là Bô Trì Trì chạy đến Phan Lung (Panduranga)
chiếm cứ đất đó, xưng là chúa Chiêm Thành, Trì Trì có được 1 phần 5 đất của nước
Chiêm, sai sứ đến xưng thần nộp cống, bèn phong là Vương…)
Tuy triều
cống triều Trần tộc Kinh của Việt Nam, nhưng Chiêm Thành được xem là một quốc
gia vẫn được vương triều tộc Kinh thừa nhận, nhà Hậu Lê của vương triều tộc
Kinh Việt Nam vào năm Hồng Đức 洪德 thứ 21 (năm 1490) đã vẽ bản đồ hành chính có thể xem
là một chứng cứ có sức thuyết phục.
Ở tấm bản
đồ này nơi góc trái phía dưới ghi rõ hai chữ “Chiêm Thành” 占城, tức đương thời là tỉnh Quảng
(Quý Tị, Trang Tông Dụ Hoàng Đế Nguyên Hoà
nguyên niên, mạc đại chính tư niên, Minh Gia Tĩnh thập nhị niên, tức 1533
niên), khiển sứ như Minh. Tiên thị, lũ trì thư cáo nạn vu Minh, câu vị tặc đồ
yêu sát, chí thị, khiển Trịnh Duy Liễu đẳng thập dư nhân phiếm hải tự Chiêm
Thành phụ Quảng Đông thương thuyền phàm nhị niên thuỷ chí Yên Kinh. (4)
(癸巳, 庄宗裕皇帝元和元年, 莫大正四年, 明嘉靖十二年, 即 1533年), 遣使如明. 先是, 屡驰书告难于明, 俱为贼徒邀杀, 至是, 遣郑惟憭等十余人泛海自占城附广东商船凡二年始至燕京.
(Quý Tị,
Trang Tông Dụ Hoàng Đế năm Nguyên Hoà thứ nhất, năm Đại Chính thứ Tư triều Mạc,
năm Gia Tính thứ 12 nhà Minh, tức năm 1533), sai sứ sang nhà Minh. Trước đây,
nhiều lần đem thư báo cáo với nhà Minh về nạn nước, đều bị tặc đồ giết chết. Đến
đây, sai bọn Trịnh Duy Liễu hơn 10 người theo đường biển từ Chiêm Thành phụ vào
thuyền buôn Quảng Đông, phàm hai năm mới đến được Yên Kinh.
Từ sau
năm 1471, Chiêm Bà vẫn có bản đồ của một vùng từ Nha Trang 拢牙庄 đến thành phố Hồ Chí Minh 胡志明 hiện nay, Chiêm
Bà tuy từ thế kỉ 17 trở đi không qua lại với vương triều Trung Quốc, nhưng căn
cứ vào ghi chép trong Minh thực lục 明实录, Chiêm Thành
vào thế kỉ thứ 16 vẫn tiếp nhận sách phong của triều Minh, vả lại nước Chiêm
Thành đã thoái lui đến địa giới Tân Đồng Long 宾童龙.
Minh thực lục chép rằng:
Chính Đức thập thất niên (1522 niên) thất
nguyệt Tân Sửu, mệnh Chiêm Thành sứ Mục Lực Na Ba đẳng lĩnh sắc tịnh sắc phong hoàn quốc ….. Thù bất
tri Chiêm Thành tự cổ lai bị An Nam tính trục chi hậu, thoán cư chí Khảm bang
Đô Lang quốc, phi cựu cương. (5)
正德十七年 (1522年) 七月辛丑 命占城使目力哪吧等领敕并册封还国 ….. 殊不知占城自古来被安南并逐之后, 窜居至坎邦都郎国, 非旧疆. (5)
(Chính
Đức năm thứ 17 (năm 1522), tháng 7 ngày Tân Sửu, mệnh cho nhóm sứ giả Chiêm Thành là Mục Lực Na Ba lãnh sắc đồng thời
với sắc phong rồi về nước ….. Đâu biết rằng,
Chiêm Thành từ xưa sau khi bị An Nam thôn tính đuổi đi, chạy đến cư trú tại nước
Khảm Bang Đô Lang, không phải là cương vực cũ.)
Khảm Bang Đô Lang 坎邦都郎 nói ở đây tức Tân Đồng Long 宾童龙 (Panduranga). Cho đến thế kỉ thứ 17, Chiêm Bà vẫn xuất hiện với tư cách một vương quốc độc lập trong địa đồ do người phương tây vẽ. (còn tiếp)
Chú của
nguyên tác
1- “Minh Thế
Tông thực lục” 明世宗实录 quyển 275, tải Lí Quốc Tường 李国祥chủ
biên: “Minh thực lục loại toản – Thiệp
ngoại sử liệu quyển” 明实录类纂涉外史料卷, Vũ Hán xuất bản xã, 1991 niên, đệ 799 hiệt.
2- “Minh Thế
Tông thực lục” 明世宗实录 quyển
276, tải Lí Quốc Tường 李国祥chủ biên: “Minh thực lục loại toản – Thiệp ngoại sử liệu
quyển” 明实录类纂涉外史料卷, Vũ Hán xuất bản xã, 1991 niên, đệ 799 hiệt.
3- [Việt Nam] Ngô Sĩ Liên 吴士连soạn,
Trần Kinh Hoà 陈荆和 biên
thứ: “Đại Việt sử kí toàn thư” 大越史记全书书, bản kỉ,
quyển chi thập nhị, Đông Kinh Đại học Đông dương văn hoá nghiên cứu sở san
hành, 1977 niên, đệ 685 hiệt.
4- [Việt Nam] Phan Thanh Giản 潘清简đẳng:
“Khâm định Việt sử thông giám cương mục” 钦定越史通通鉴纲目, quyển
nhị thập nhị, Trung Quốc Đài Loan Bắc Đại trung ương đồ thư quán ấn bản, 1969
niên, đệ 2624 hiệt.
5- “Vũ Tông thực lục” 武宗实录quyển 127, Lí Quốc Tường 李国祥 chủ biên: “Minh thực lục loại toản” 明实录类纂 (Quảng Đông Hải Nam quyển 广东海南卷), Vũ Hán xuất bản xã, 1993 niên, đệ 381 hiệt.
Huỳnh Chương
Hưng
Quy Nhơn 24/4/2023
Nguồn
CHIÊM BÀ VĂN HOÁ SỬ
占婆文化史
Tác giả: Lưu Chí Cường 刘志强
Bắc Kinh: Côn Luân xuất bản xã, 2019