TỪ NHÂN SAN HẠ BÌNH HOÀI TỤNG (444)
詞人刊下平淮頌
Từ nhân san khắc “Bình Hoài tụng”
Bình Hoài tụng 平淮頌: Tức Bình Hoài Tây bi平淮西碑 còn gọi là Hàn bi 韓碑là bi văn do Hàn Dũ 韓愈thời
Đường soạn để ghi nhớ và ca tụng cuộc chiến mà triều Đường đã tiêu diệt được Tiết
độ sứ Ngô Nguyên Tế 吳元濟 cát cứ Thái Châu 蔡州.
Bình Hoài Tây bi có liên quan đến một
công án. Theo nghiên cứu của Lí Nguyên Huy 李元輝:
Tháng
10 năm Nguyên Hoà 元和 thứ
12 thời Đường (năm 817), dưới sự chỉ huy thống nhất của Bùi Độ 裴度, Lí Tố 李愬 đêm tuyết đã thâm nhập Thái Châu 蔡州 (nay
là Nhữ Nam 汝南 Hà
Nam 河南), bắt Hoài Tây Tiết độ sứ Ngô Nguyên Tế 淮淮西節度使吳元濟. Đến đây, Hoài Tây 淮西
hơn 50 năm không nghe theo hiệu lệnh của triều đình rốt cuộc đã trở về với
chính phủ trung ương. Phiên trấn cát cứ cát nơi nghe tin đã rúng động, lần lượt
biểu thị lòng trung với triều đình. Triều đình trên dưới vô cùng vui mừng, quần
thần chư tướng thỉnh cầu khắc thạch ghi công, lập bia ở Thái Châu 蔡州 để kỉ
niệm lần thắng lợi quân sự trọng đại này. Đường Hiến Tông 唐憲宗bèn mệnh cho Đại văn học gia, Hành quân Tư Mã Hàn Dũ 韓愈 có tham gia chiến dịch đó soạn bi văn.
Hàn Dũ
sau khi tiếp nhận thánh chỉ, cảm thấy sự việc trọng đại. Tuy là một Đại văn
hào, những cũng phải cẩn thận. Trải qua 70 ngày, tháng 3 năm 818 mới viết xong
trình lên hoàng đế duyệt lãm.
Bi văn
khái thuật tình hình cát cứ phiên trấn, tính nghiêm trọng liên quan đến hoạ quốc
ương dân, đột xuất có hoàng đế điều binh khiển tướng, bố trí anh minh. Bi văn
cũng thuật lại việc nhậm mệnh Bùi Độ làm thống soái, quá trình chiến tranh Lí Tố
đêm tuyết thâm nhập Thái Châu. Cuối cùng hoàng đế luận công phong thưởng, ca
công tụng đức, cảnh muôn dân hoan hỉ vui mừng. Hiến Tông sau khi xem qua cả mừng,
sai đem bi văn sao thành nhiều bản, phàm tướng soái lập công mỗi người được một
bản, đồng thời chiếu lệnh khắc thạch lập bia tại Thái Châu. Nguyên Thái Châu có
tấm Chính đức bi 政德碑 do Tiết độ sứ
Ngô Thiếu Thành 吳少誠lập, sau khi tấm bia cũ Chính đức được mài phẳng, bài Bình
Hoài Tây bi của Hàn Dũ được khắc trên tấm bia này.
Công của
danh thần Bùi Độ trung hưng, văn của Đại văn hào Hàn Dũ, quả thực cùng toả
sáng, đương thế song tuyệt, bài văn xuất hiện, cả nước xưng tụng. Cát Lập
Phương 葛立方 đời
Tống đã tán thán rằng:
Bùi Độ bình Hoài Tây, tuyệt thế chi công dã.
Hàn Dũ “Bình Hoài Tây bi”, tuyệt thế chi văn dã. Phi Độ chi công bất túc dĩ
đương Dũ chi văn; phi Dũ chi văn bất túc dĩ phát Độ chi công.
裴度平淮西, 絕世之功也. 韓愈 “平淮西碑”, 絕世之文也. 非度之功不足以當愈之文; 非愈之文不足以發度之功.
(Bùi Độ
bình Hoài Tây, công lao tuyệt thế. Hàn Dũ soạn “Bình Hoài Tây bi”, áng văn tuyệt
thế. Nếu không phải là công của Bùi Độ, thì không đủ để có được bài văn của Hàn
Dũ; nếu không là bài văn của Hàn Dũ thì không đủ để phát dương công lao của Bùi
Độ)
Nhưng
không ngờ, Bình Hoài Tây bi của Hàn
Dũ lại dẫn đến một công án lịch sử. Nguyên nhân sự kiện tuy phức tạp, nhưng quy
nạp lại chỉ có 4 chữ “Lí Tố tranh công” 李愬爭功.
Theo
ghi chép trong Cựu Đường thư – Hàn Dũ
truyện 舊唐書 - 韓愈傳:
Hàn Dũ 韓愈 soạn “Bình
Hoài Tây bi” 平淮西碑đa phần thuật việc của Bùi Độ 裴度. Đương thời thâm nhập Thái Châu 蔡州trước tiên bắt Ngô Nguyên Tế 吳元濟, thì Lí Tố 李愬 là công đầu.
Lí Tố bất bình. Vợ Lí Tố ra vào trong cung, nhân đó tố cáo bi văn không đúng sự
thực, chiếu ban xuống cho mài xoá bài văn của Hàn Dũ. Hiến Tông 憲宗 mệnh cho Hàn lâm học sĩ Đoàn Văn Xương 段文昌soạn lại bi văn để khắc thạch.
Hoá ra, một số người trách bi
văn của Hàn Dũ quá đề cao công của Bùi Độ, mà không nói Lí Tố có công đầu. Hàn
bi lập được chẳng bao lâu, đã bị bộ tướng của Lí Tố xô đổ. Còn vợ của Lí Tố là
con gái của người cô của Hiến Tông, có thể ra vào hoàng cung, bà ta nhiều lần
trước mặt Hiến Tông tố cáo bi văn không viết đến công lao của Lí Tố. Thế là, Đường
Hiến Tông bèn hạ lệnh cho mài xoá bi văn của Hàn Dũ, sai Hàn lâm học sĩ Đoàn
Văn Xương soạn lại, Và như thế, năm 818 Hàn bi biến thành Đoàn bi.
Từ đó về sau trải qua các đời,
việc tranh luận giữa Hàn bi và Đoàn bi luôn không dứt, trước tiên là tranh luận
về trình độ sáng tác bi văn cao thấp, rồi tranh luận công lao của Bùi Độ và Lí
Tố ai cao hơn, tiếp nữa là tranh luận về khí độ của Bùi Độ và Lí Tố.
Bắt đầu đến thời Tống, người
ta đa số đều ca tụng Hàn bi mà hạ thấp Đoàn bi. Thời Tống có một viên Thái thú ở
Nhữ Nam 汝南 đã
sai người xoá Đoàn văn, đem Hàn văn cho san khắc lại. Nhưng bên trên không
phải là tự thể của Hàn Dũ. Năm 1080, Đại văn hào Tô Thức 蘇軾 đến
Nhữ Nam, đã viết:
Hoài Tây công
đức quán ngô Đường
Lại bộ văn
chương nhật nguyệt quang
Thiên tải
đoán bi nhân quái chá
Bất tri thế hữu
Đoàn Văn Xương
淮西功德冠吾唐
吏部文章日月光
千載斷人膾炙
不知世有段文昌
(Công đức của người bình Hoài Tây đứng đầu triều Đường
ta
Văn chương của Lại bộ sáng như mặt trời mặt trăng
Ngàn năm nay, việc đoán định bi văn khiến người ta khoái
chá
Không biết trên đời có Đoàn Văn Xương)
Bài thơ trực tiếp ca tụng Hàn
Dũ, chê Đoàn Văn Xương.
Phó Hạc Tường 傅鶴翔 người
Nhữ Nam đời Thanh từng viết bài Thu nhật
duyệt Hàn Văn Công Bình Hoài Tây bi 秋日閱韓文公平淮西碑, ở mấy câu đầu cũng đã chỉ ra Bùi Độ công cao hơn Lí
Tố.
Hoang nguyên tầm cổ lập tây phong
Phất thức tàn bi tịch chiếu trung
Bất thị phi y kiên đại thảo
Thuỳ lai tuyết dạ tấu kì công
荒原尋古立西風
拂拭殘碑夕照中
不是緋衣堅大討
誰來雪夜奏其功
(Chốn hoang nguyên tìm dấu vết xưa, bia đứng trong gió
tây
Phủi tấm bia tàn trong nắng chiều chiếu đến
Nếu chẳng phải là do vị quan kiên trì thảo phạt
Thì ai đó làm sao có được công trạng vào đêm tuyết để
tấu công)
Một tấm bia, hai bài bi văn, rốt
cuộc lôi kéo nhiều nhân vật lịch sử, dẫn đến vô số bình luận. Mà chuyện cũ ngàn
năm lại tăng thêm cho Bình Hoài Tây bi
hơi thở văn hoá nồng đậm.
(Tác giả: Lí Nguyên Huy 李元輝, Lịch sử Đại học đường chuyên lan tác gia)
https://kknews.cc/history/qyppqxy.html
Theo
ý riêng, câu 444 này ý nói công lao của chinh phu nên được ghi nhớ và ca tụng,
không liên quan gì đến công án Bình Hoài
Tây bi .
Câu 444 bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương
truyền của Đoàn Thị Điểm là:
Khúc nhạc từ réo rắt ngợi khen (382)
Bản Chinh phụ ngâm khúc của Vân Bình Tôn Thất Lương, nxb Tân Việt, in
năm 1953 là:
Khúc nhạc từ réo rắt LỪNG khen
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 04/4/2022