NHẤT KHIẾU BẤT THÔNG
一窍不通
MỘT KHIẾU CŨNG KHÔNG THÔNG
Giải thích: “khiếu” là cái lỗ. Nghĩa gốc
chỉ một lỗ cũng không thông. Ví việc gì cũng không hiểu, nhìn chung dùng để
phúng thích người ngu xuẩn, hồ đồ.
Xuất xứ: Chiến Quốc . Lã Bất Vi 吕不韦: Lã Thị Xuân Thu – Quá lí 吕氏春秋 - 过理.
Trụ Vương 纣王của triều Thương hôn dung bạo ngược, rất sủng ái
phi tử Đát Kỉ 妲己. Cả ngày từ
sáng đến tối chỉ biết uống rượu vui đùa với Đát Kỉ mà không quan tâm đến triều
chính, cũng chẳng ngó ngàng đến nỗi thống khổ của bách tính, đồng thời, Trụ
Vương lại nghe theo lời của Đát Kỉ, sát hại không ít trung thần, và bách tính
vô tội.
Thúc phụ của Trụ Vương là Tỉ Can 比干 nhìn
thấy Trụ Vương hôn dung vô đạo như thế, nhiều lần dâng lời can gián, khuyên Trụ
Vương cải tà quy chính làm một quân vương có đạo đức, làm những việc có ích cho
đất nước và bách tính.
Để hưởng lạc và được sủng ái, Đát Kỉ
căm ghét Tỉ Can đã xen vào việc của mình, bèn nói với Trụ Vương:
- Nếu
Tỉ Can quả thực là một trung thần, sao ngài không bảo ông ta tự mổ bụng mình, lấy
tim gan dâng lên cho ngài?
Quả nhiên Trụ Vương lệnh cho Tỉ Can mổ
bụng mà chết.
Việc làm của Đát Kỉ đương nhiên là
không hề có chút đạo đức nào. Về sau, Khổng Tử 孔子từng bình luận qua chuyện đó, nói rằng:
- Kì
khiếu thông, tắc Tỉ Can bất tử hĩ. (1)
其窍通,
则比干不死矣
(Tâm khiếu của Trụ Vương mà thông thì
Tỉ Can đã không bị chết)
Người đời sau đem câu nói của Khổng Tử
dẫn thành thành ngữ “nhất khiếu bất thông” 一窍不通.
Chú của người dịch
1-
Trong Lã Thị Xuân Thu – Quá lí吕氏春秋
- 过理 viết rằng:
Sát
Tỉ Can nhi thị kì tâm, bất thích dã. Khổng Tử văn chi viết: “Kì khiếu thông, tắc
Tỉ Can bất tử hĩ”.
杀比干而视其心, 不适也. 孔子闻之曰: “其窍通, 则比干不死矣”.
(Giết Tỉ Can mà xem tim ông ta, đó là
không hợp với lễ nghĩa. Khổng Tử nghe được chuyện đó, nói rằng: “Nếu như tâm
khiếu của Trụ Vương mà thông thì Tỉ Can đã không bị chết”)
Cao Dụ 高诱 chú rằng:
Trụ
tính bất nhân, tâm bất thông, an vu vi ác, sát Tỉ Can, cố Khổng Tử ngôn kì nhất
khiếu thông tắc Tỉ Can bất kiến sát dã.
纣性不仁,
心不通, 安于为恶, 杀比干.
故孔子言其一窍通则比干不见杀也.
(Trụ Vương tính bất nhân, tâm không
thông đạt, yên tâm làm điều ác, giết Tỉ Can, cho nên Khổng Tử mới nói, tâm của
Trụ Vương mà thông đạt thì Tỉ Can đã không bị chết).
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 17/02/2020
Nguyên tác Trung văn
NHẤT KHIẾU BẤT THÔNG
一窍不通
TRUNG QUỐC THÀNH NGỮ
CỐ SỰ TỔNG TẬP
中国成语故事总集
(tập 1)
Chủ biên: Đường Kì 唐麒
Trường Xuân – Thời đại
văn nghệ xuất bản xã, 2004
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật