Dịch thuật: Chưa xong điều nghĩ, đã dào mạch Tương (238) ("Truyện Kiều")

CHƯA XONG ĐIỀU NGHĨ, ĐÃ DÀO MẠCH TƯƠNG (238)

          Mạch Tương: mạch sông Tương, ở đây ý nói nước mắt tuôn chảy không ngừng.

          Theo truyền thuyết, ông Thuấn 舜có hai bà phi, tức Nga Hoàng 娥皇 và Nữ Anh 女英. Hai người này là con của Đế Nghiêu đế 帝尧, từng giúp ông Thuấn cơ trí thoát khỏi sự mưu hại của người em là ông Tượng 象. Sau khi ông Thuấn lên ngôi, hai bà đã khuyên ông Thuấn lấy đức báo oán, đối đãi khoan dung. Mĩ đức của hai bà được ghi vào sử sách, và được mọi người xưng tụng.

          Sau khi Đế Thuấn lên ngôi, đã cùng với hai bà thả thuyền trên biển, trải qua một giai đoạn trăng mật tươi đẹp. Trong Thập di kí 拾遗记 của Vương Gia 王嘉 đời Tấn có nói, thuyền của họ dùng hương mao xông khói bay lên làm cờ, lại lấy cành quế toả mùi thơm làm hoa biểu (trụ biểu - ND), đồng thời trên đỉnh hoa biểu gắn ngọc cưu 玉鸠điêu khắc tinh xảo, đó chính là phong hướng tiêu 风向标  (thiết bị trắc định hướng gió – ND) cổ xưa nhất được ghi chép.

          Đế Thuấn lúc về già khi đi tuần sát phương nam đã bệnh và qua đời ở một nơi gọi là Thương Ngô 苍梧. Vương Tượng Tấn 王象晋đời Minh trong Quần phương phổ 群芳谱 có nói, Nga Hoàng và Nữ Anh nghe tin liền đi đến, trên đường đi thương khóc, nước mắt của hai bà đã rưới lên thân trúc, làm cho thân trúc lấm tấm những vệt đốm mà không thể nào xoá được, đó chính là “ban trúc” 斑竹, cũng gọi là “Tương phi trúc” 湘妃竹, “lệ trúc” 泪竹, “Tương giang trúc” 湘江竹, “Tương trúc” 湘竹.

https://baike.baidu.com/item/%E6%B9%98%E5%A6%83/826705

Vâng lời khuyên giải thấp cao

Chưa xong điều nghĩ, đã dào mạch Tương

(“Truyện Kiều” 237 – 238)

Mạch Tương: Đây chỉ nước sông Tương chảy không dứt, theo điển hai bà vợ của vua Thuấn là Nga Hoàng và Nữ Anh nghe tin vua Thuấn chết ở sông Tương thì đến đấy khóc rồi tự vẫn. Do đó, mạch Tương có nghĩa là suối nước mắt.

(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội, Hà Nội – 1989)

Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, ghi rằng:

          Sử: Tương Phi khấp cửu, huy lệ nhập trúc, trúc giai thành ban.

          史湘妃泣久揮淚入竹竹皆成班

          (Sách Sử: nàng Tương Phi khóc mãi vẩy nước mắt vào khóm trúc thành ra ngấn)

(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960) 

Xét: Mạch Tương ở câu 238 trong “Truyện Kiều” xuất xứ từ điển Nga Hoàng và Nữ Anh khóc Đế Thuấn.

                                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                                       Quy Nhơn 12/02/2020