HOÀN NHAN A CỐT ĐẢ HOÀN NHAN CẢNH
Hoàn Nhan A
Cốt Đả 完颜阿骨打 (1068 –
1123)
Tức Kim
Thái Tổ 金太祖, tộc Nữ Chân 女真.
Thời Liêu 辽 là
Đô Bột Cực Liệt 都勃极烈 của
các tộc Nữ Chân (Đô bộ trưởng 都部长), năm Thiên Khánh 天庆 thứ 5 kiến lập nước Kim 金,
xưng đế, niên hiệu Quốc Thu 国收. Liên tiếp đánh bại
quân Liêu, chiếm lấy Thượng kinh 上京 (nay là Tả kì Ba Lâm 左旗巴林Nội Mông Cổ 内蒙古), Trung kinh 中京 (nay là phía
tây nam Ninh Thành 宁城 Nội Mông
Cổ内蒙古), Nam
Hoàn
Nhan A Cốt Đả完颜阿骨打 có miếu hiệu là Thái Tổ 太祖,
thuỵ là Vũ Nguyên Hoàng Đế 武元皇帝. Trong Kim văn tối 金文最 quyển
50, 113 có thu thập 13 thiên văn của ông. Sự tích về cuộc đời của ông thấy
trong Kim sử 金史 quyển 2, Đại Kim
quốc chí 大金国志 từ quyển 1đến quyển 2.
(Tra
Hồng Đức 查洪德)
Hoàn Nhan Cảnh
完颜暻 (1168 –
1208)
Tức Kim
Chương Tông 金章宗, tộc Nữ Chân 女真.
Cháu của Kim Thế Tông 金世宗, con của Doãn Cung
允恭. Tiểu tự Ma Đạt Cát 麻达葛,
tên do Thế Tông ban cho. Lúc nhỏ học ngữ văn Nữ Chân cùng sách vở Hán ngữ. Phụ
thân qua đời, Hoàn Nhan Cảnh được phong làm Nguyên Vương 原王, năm sau bái làm Thượng thư Hữu thừa tướng 尚书右丞相, lập làm hoàng thái tôn. Thế Tông qua đời, ông lên
ngôi. Thời gian tại vị, ông định ra lễ nhạc, tu bổ hình pháp, cải cách quan chế,
định khoa cử, kiến lập miếu Khổng Tử 孔子, tu bổ Đại Kim tập lễ 大金集礼, Tân định luật lệnh sắc lệnh sắc điều cách thức 新定律令敕令敕条格式, sắc
biên soạn Liêu sử 辽史, đồng thời biên
tập án độc tấu chương nhiều đến 2000 quyển. Hoàn Nhan Cảnh yêu thích văn hoá
Hán, cho sưu tập tranh ảnh sách vở cùng thư hoạ của các danh nhân. Ông giỏi thư
pháp, giỏi thi ca, Lưu Kì 刘祁bình thơ của ông là
“bút lực thậm hùng” 笔力甚雄 (bút
lực rất mạnh) (Quy tiềm chí 归潜志quyển 1).
Hoàn
Nhan Cảnh完颜暻 tại vị 19 năm, miếu hiệu Chương Tông 章宗.
Trong Trung Châu tập 中州集 quyển đầu có thu thập 1 bài thơ của ông, trong Toàn Kim thi 全金诗 quyển
đầu đã tăng bổ 6 bài, Trong Kim văn tối 金文最 quyển 12, 13
thu thập 2 thiên văn của ông, trong Quy
tiềm chí 归潜志 quyển 1 chép 2
bài từ của ông, và được đưa vào bộ Tống Kim Nguyên từ 宋金元词.
Sự tích
về cuộc đời của ông thấy trong Kim sử 金史 từ quyển 9 đến quyển 12 “Chương Tông bản kỉ” 章宗本纪, trong Đại Kim
quốc chí 大金国志 từ quyển 19 đến quyển 21, trong
Trung Châu tập 中州集 quyển đầu, trong Quy
tiềm chí 归潜志 quyển 1.
(Tra Hồng Đức 查洪德)
Chú của người
dịch
- Kim Thái Tổ 金太祖 tức Hoàn Nhan A Cốt Đả 完颜阿骨打, vị hoàng đế kiến lập triều Kim, tại vị từ năm 1114 đến năm 1123.
- Kim Thái Tông
金太宗 tức Hoàn Nhan
Thịnh 完颜晟, vị hoàng đế thứ 2 triều Kim, tại vị từ năm 1123 đến
năm 1135.
- Kim Hi Tông 金熙宗 tức Hoàn Nhan Đản 完颜亶,
vị hoàng đế thứ 3 triều Kim, tại vị từ năm 1135 đến năm 1149.
- Hải Lăng Dượng
Vương 海陵炀王 tức Hoàn Nhan
Lượng 完颜亮亮, vị hoàng đế thứ 4 triều Kim, bị phế, tại vị từ năm
1149 đến năm 1161.
- Kim Thế Tông 金世宗 tức
Hoàn Nhan Ung 完颜雍, vị hoàng đế thứ 5 triều Kim, tại vị từ năm 1161 đến
năm 1189.
- Kim Chương
Tông 金章宗 tức Hoàn Nhan Cảnh
完颜璟, vị hoàng đế thứ 6 triều Kim, tại vị từ năm 1189 đến
1208. (tên “Cảnh” của ông ở tư liệu này và trong một số tư liệu khác viết với bộ 王 tức 璟, riêng trong Trung Quốc văn học gia đại từ điển – Liêu
Kim Nguyên quyển 中国文学家大辞典 - 辽金元卷 là bộ 日 tức 暻 - ND)
- Vệ Thiệu
Vương 卫绍王 tức Hoàn Nhan
Vĩnh Tế 完颜永济, vị hoàng đế thứ 7 triều Kim, tại vị từ năm 1208 đến
năm 1213.
- Kim Tuyên
Tông 金宣宗 tức Hoàn Nhan
Tuần 完颜珣, vị hoàng đế thứ 8 triều Kim, tại vị từ năm 1213 đến
năm 1223.
- Kim Ai Tông 金哀宗 tức Hoàn Nhan Thủ Tự 完颜守绪, vị hoàng đế thứ 9 triều Kim, tại vị từ năm 1223 đến năm 1234
- Kim Chiêu
Tông 金昭宗 tức Hoàn Nhan
Thừa Lân 完颜承麟, vị hoàng đế thứ 10 triều Kim, tại vị năm 1234.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 11/12/2019
Nguồn
TRUNG QUỐC VĂN HỌC GIA ĐẠI TỪ ĐIỂN
LIÊU, KIM, NGUYÊN QUYỂN
中国文学家大辞典
辽, 金, 元卷
Chủ biên: Đặng Thiệu Cơ 邓绍基,
Dương Liêm 杨镰
Bắc Kinh: Trung Hoa thư cục, 2006.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật