BÍ ẨN VỀ CÁI CHẾT CỦA HÀN PHI
Hàn Phi
韩非 (khoảng
năm 280 – năm 233 trước công nguyên) là triết học gia nổi tiếng cuối thời Chiến
Quốc, là tập đại thành tư tưởng Pháp gia, xuất thân từ quý tộc nước Hàn. Hàn
Phi cùng Tể tướng Lí Tư 李斯 của nước Tần đương thời đều là học trò của Tuân Tử 荀子. Thời đại mà Hàn Phi sinh sống, chính là thời đại xã
hội cuối thời Chiến Quốc phát sinh sự biến hoá kịch liệt. Hàn Phi nhìn thấy
chính trị nước Hàn hủ bại, cải cách bất lực, đối mặt với sự tấn công của quân Tần,
nhẫn nhục cắt đất một lần nữa, ông từng dâng thư lên Hàn Vương, đề xuất những
kiến nghị tu chính pháp độ, làm cho nước giàu binh mạnh, nhưng không được Hàn
Vương thu nạp, thế là ông lui về trứ thư, viết ra Cô phẫn 孤愤, Ngũ đố 五蠹, Nội ngoại trừ 内外储, Thuế lâm 说林, Thuế nan 说难, tổng cộng 55 thiên hơn 10 vạn lời, tập hợp thành bộ Hàn Phi Tử 韩非子. Về sau, những trứ tác này khi truyền đến nước Tần, Tần
Thuỷ Hoàng Doanh Chính 秦始皇嬴政đọc được Cô phẫn, Ngũ đố, đã vỗ án khen ngợi tư
tưởng thâm thuý của Hàn Phi. Tần Vương trong lòng khâm phục không ngăn được cảm
thán: không gặp được Hàn Phi, chết không nhắm mắt. Để gấp có được Hàn Phi, Tần
Vương bèn phát binh đánh Hàn đưa yêu sách, Hàn Vương An 韩王安đành đưa Hàn Phi đến nước Tần. Như vậy, Hàn Phi chưa
thoả được chí hướng báo quốc, đã bị nhốt trong bốn bức vách, làm khách khanh của
nước Tần.
Những
ngày tháng ở nước Tần, Hàn Phi cùng Tần Vương Doanh Chính bàn luận rất nhiều, hai
người rất hợp nhau. Nhiều lần Hàn Phi hiến kế hiến sách lên Tần Vương, hết lòng
hết sức để Tần Vương thống nhất thiên hạ. Nhưng đồng thời bản thân Hàn Phi là
công tử nước Hàn, bảo tồn nước Hàn lại là mục đích mà không thể che giấu. Hàn
Phi kiên trì đứng trên lập trường ủng hộ nước Hàn, điều này đã quyết định vận mệnh
của ông tại nước Tần.
Chính
kiến cùng mối quan hệ lợi hại giữa Hàn Phi cùng Tần Vương Doanh chính 嬴政, Lí Tư 李斯, Diêu Cổ 姚贾, tồn tại nhiều mâu thuẫn đan xen phức tạp không thể
điều hoà. Từ “mâu thuẫn” 矛盾 Hàn Phi là người dùng đầu tiên, câu chuyện về mâu thuẫn
cũng là do Hàn Phi viết ra, và cũng chính một loạt những mâu thuẫn cuối cùng
khiến ông trở thành vật hi sinh trong cuộc đấu tranh chính trị của nước Tần và
sự mưu tính hại nhau của nội bộ tập đoàn thống trị.
Năm 233
trước công nguyên (Tần Vương Doanh Chính năm thứ 14), Hàn Phi bị giam trong ngục
Vân Dương 云阳. Hàn Phi muốn gặp Tần Vương, vì sự tồn vong của nước
Hàn, cũng vì tấm lòng quang minh lỗi lạc, theo đạo lí ra sức bảo vệ quan điểm về
lợi ích của mình, nhưng cuối cùng không cách nào gặp được. Lí Tư sợ đêm dài lắm
mộng, ra tay trước là hơn bèn sai người đưa thuốc độc cho Hàn Phi, bảo Hàn Phi
tự sát. Đợi đến khi Tần Vương hối hận, sai người đi xá miễn cho Hàn Phi, đồng
thời lệnh cho Hàn Phi về kinh hỏi việc, nào ngờ Hàn Phi đã sớm chết trong ngục
Vân Dương. Nhưng Tần Thuỷ Hoàng không hề rửa oan cho Hàn Phi, mà dùng lí luận của
Hàn Phi, cuối cùng lấy được thiên hạ , thồng nhất bốn biển. Hàn Phi thân chết
nơi quê người, chỉ lưu lại lí luận chính trị và phương lược trị quốc hơn 10 vạn
lời. Hàn Phi ở đất Tần chưa đến 1 năm, vẫn chưa được trọng dụng, Lí Tư sợ Hàn
Phi đắc thế sẽ cấu thành sự uy hiếp đối với địa vị Tể tướng của mình, thế là
cùng với Diêu Cổ lợi dụng Hàn Phi đã từng kiến nghị Tần Vương tồn Hàn để làm
phiên thần, nói xấu Hàn Phi trước mặt Tần Vương. Tần Vương nghe lời Lí Tư đem
Hàn Phi giam vào ngục trị tội. Trong cuộc đấu tranh chính trị tàn khốc, Hàn Phi
không may bị hại.
Về
nguyên nhân cái chết của Hàn Phi, hiện tồn sớm nhất có Sử kí 史记và Chiến quốc
sách 战国策, nhưng những ghi chép có liên quan lại không giống nhau.
Sử kí ghi rằng: Lí Tư và Diêu Cổ thân là
triều thần nước Tần xuất phát từ lập trường chính trị của bổn quốc, trước mặt Tần
Thuỷ Hoàng dâng lời, nói Hàn Phi là quý công tử của nước Hàn, như nay nước Tần
muốn thôn tính các nước chư hầu, Hàn Phi trước sau vẫn đứng trên lập trường nước
Hàn, không bao giờ báo đáp cho nước Tần, đó cũng là thường tình của con người.
Nếu mưu lược của Hàn Phi không được Tần Vương dùng, mà lưu lại thì ngày
sau các nước khác sẽ dùng, đó há chẳng phải là cái hoạ về sau của nước Tần sao!
Chi bằng mượn tội danh giết chết Hàn Phi. Tần Vương cho là có lí, thế là hạ lệnh
đem Hàn Phi trị tội.
Chiến quốc sách 战国策thì ghi rằng: 4
nước Tề, Sở, Yên, Triệu chuẩn bị liên hợp đánh Tần. Tần Vương triệu tập quần thần
và tân khách bàn đối sách, quần thần chẳng ai đáp lời. Diêu Cổ bằng lòng đi sứ
4 nước để phân hoá sự liên minh của 4 nước. Tần Thuỷ Hoàng vui mừng, thưởng
Diêu Cổ ngàn hộ, phong làm Thượng khanh. Hàn Phi thân là quý tộc, xem thường
Diêu Cổ xuất thân giám ngục, nói Diêu Cổ từng là người giữ cửa địa vị thấp hèn,
nhân vì ăn trộm bị nước Triệu đuổi ra khỏi nước, nếu trọng dụng người như thế,
làm sao mà khuyến khíc quần thần. Tần Vương triệu Diêu Cổ đến hỏi, Diêu Cổ
không phủ nhận lịch sử của bản thân, đồng thời tỏ rõ bản thân hết lòng trung
thành hầu hạ vị quân chủ, khuyên Tần Vương chớ tin theo sàm ngôn, lí gián quân
thần. Việc này khiến Diêu Cổ kết oán với Hàn Phi. Lí Tư thân là Đình uý, nắm giữ
đại quyền tư pháp. Ông kiên quyết chủ trương dùng phương pháp uy hiếp khiến nước
Hàn đầu hàng nước Tần, lại từ nước Hàn tấn công các nước phía đông. Việc bức nước
Hàn đầu Hàn giao cho Lí Tư, Lí Tư muốn diệt nước Hàn, Hàn Phi ra sức bảo vệ nước
Hàn, bạn học với nhau trở thành địch thủ chính trị; hơn nữa Tần Vương đặc biệt thưởng
thức tài năng học vấn của Hàn Phi, đối với Lí Tư mà nói, rốt cuộc là cái đinh
trong mắt và là hòn đá vướng chân, nếu không trừ khử sẽ hậu hoạn vô cùng. Lí
Tư, Diêu Cổ hợp mưu hãm hại Hàn Phi, người trước xuất phát từ nguyên nhân cá
nhân, người sau xuất phát từ nguyên nhân chính trị.
Hàn Phi
chết trong cuộc đấu tranh chính trị, nhưng thao lược chính trị của ông lại
thành yếu lược trị quốc của quân vương các đời sau này.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 08/9/2019
Nguyên tác Trung văn
HÀN PHI TỬ NHÂN CHI MÊ
韩非死因之谜
Tác giả: Lưu Cật
刘劼
Trong quyển
TRUNG QUỐC LỊCH SỬ CHI MÊ
中国历史之谜
Chủ biên: Lí Quảng Sinh 李广生
Thiên Tân: Bách hoa văn nghệ xuất bản xã, 2001
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật