QUAN CHẾ ĐỊA PHƯƠNG
(tiếp theo)
Thời Đường,
sự giám sát của trung ương đối với địa phương bắt đầu là phái quan xuất tuần
các châu, gọi là Truất trắc sứ 黜陟使 (có quyền bãi miễn hoặc cất nhắc quan lại địa phương).
Về sau cả nước chia làm một số đạo, mỗi đạo phái quan kinh thành 1 người tuần
sát châu huyện sở thuộc, trước sau gọi là Tuần sát sứ 巡察使,
Án sát sứ 按察使, Thái phỏng xử trí sứ 采访处置使, Quan sát sứ 观察使. Thời Đường, tụ họp
một số châu nơi biên giới làm một trấn, đặt
các sứ như Tiết độ sứ 节度使, kiêm các sứ như Đạc chi 度支,
Doanh điền 营田, Quan sát 观察, nắm giữ cả quân
chính, dân chính, tài chính và đại quyền giám sát. Quan sát sứ, Tiết độ sứ có
thuộc quan như Phán quan 判官, Chưởng thư kí 掌书记, Thôi quan 推官. Lúc đầu Tiết độ sứ
được thiết trí tại những trọng trấn biên phòng, về sau cũng thiết trí phổ biến ở
nội địa, hình thành cục diện phiên trấn cát cứ. Thời Tống phế bỏ chế độ phiên
trấn, Tiết độ sứ chỉ là hư hàm ưu sủng tướng soái đại thần và hoàng thân quốc thích
có công của tông thất. Ngoài ra còn chia cả nước ra làm một số lộ, các lộ thiết
trí quan Chuyển vận sứ 转运使, nắm giữ tài phú của
một lộ.
Thời Tống,
đơn vị hành chính trên huyện là châu, chính quyền của châu do trung ương phái
người đến quản lí, xưng là “Tri mỗ châu quân châu sự” 知某州军州事 (“quân” 军 chỉ quân đội địa phương, “châu” 州chỉ dân chính), gọi tắt là Tri châu 知州. Châu có Thông phán 通判,
hiệu xưng là Giám châu quan 监州官, không giống như
phó chức của đời sau. Thuộc quan của châu có Phán quan 判官quản
hành chính, Thôi quan 推官quản tư pháp. Ngang
với châu còn có phủ 府, quân 军, giám 监, thiết trí quan lại đại để tương đồng với châu.
Thời Tống
không có Thái thú, Thứ sử cũng chỉ là hư hàm. Âu Dương Tu 欧阳修 khi là Tri châu Trừ Châu 滁州 viết Tuý Ông đình kí 醉翁亭记có nhắc đến
Thái thú, viết Phong Nhạc đình kí 丰乐亭记 có nhắc đến Thứ sử, đều là theo cách gọi cũ của đời
trước.
Thời
Nguyên, cơ cấu hành chính địa phương cao nhất là Trung thư sảnh 中书省, thể chế như trung ương, cũng có Thừa tướng, Tham tri
chính sự. Đầu đời Minh theo chế độ thời Nguyên, sau đổi gọi là Thừa tuyên Bố
chính sứ ti承宣布政使司, gọi tắt là Bố chính ti 布政司,
nhưng vẫn quen gọi là “sảnh” 省, trưởng quan là Tả Hữu
Bố chính sứ 左右布政使, nắm giữ hành chính của một tỉnh. Thời Minh, lúc có
chiến sự, phái triều thần xuất tuần địa phương, xử lí quân vụ, xưng là Tuần phủ
巡抚. Khi gặp vấn đề quân sự liên quan đến nhiều tỉnh, Tuần
phủ không thể giải quyết, thì phái Tổng đốc 总督xử
lí. Tổng đốc, Tuần phủ đều là sai sứ lâm thời, không xem là quan địa phương
chính thức. Thời Thanh Tổng Đốc, Tuần Vũ mới trở thành “phong cương đại lại” 封疆大吏chính thức, Tuần phủ là vị trưởng quan tối cao cấp tỉnh,
Tổng đốc thì nắm giữ việc quân sự dân sự trọng yếu của một tỉnh hoặc hai ba tỉnh.
Như vậy, Bố chính sứ chỉ quản tài chính và nhân sự, trở thành hạ thuộc của Tuần
phủ.
Thời
Minh Thanh, một tỉnh phân ra một số đạo, dưới đạo có phủ có châu. Trưởng quan của
phủ châu gọi là Tri phủ 知府, Tri châu 知州. Cấp phó trợ giúp, ở phủ có Đồng tri 同知, Thông phán 通判, ở châu có Châu đồng
州同 (Đồng
tri 同知), Châu phán 州判. Có 2 loại châu:
châu trực thuộc gần giống như phủ và tán châu lệ thuộc phủ, tương đương với huyện.
(hết)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 13/11/2018
Nguồn
TRUNG QUỐC CỔ ĐẠI VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
中国古代文化常识
Chủ biên: Vương Lực 王力
Bắc Kinh: Trung Quốc Nhân dân Đại học xuất bản xã,
2012
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật