XƯNG HIỆU “BA ĐỒ LỖ” TRONG TIẾNG MÃN
CHÂU
(tiếp theo)
Xưng hiệu
có lúc cũng có thể thay đổi, con trưởng của Thái Tổ là Chử Anh 褚英 lúc ban đầu có hiệu là Hồng Ba đồ lỗ 洪巴图鲁, về sau nhân vì có công đánh thắng Bố Chiêm Thái 布占泰 nên được ban hiệu là A Nhĩ Cáp Đồ Thổ Môn 阿尔哈图土门 (Sử cảo 史稿 truyện 3). Thời
Tuyên Tông, Tề Thận 齐慎 được ban hiệu là Kiện Dũng Ba đồ lỗ 健勇巴图鲁, sau tùng chinh Hồi Cương 回疆
có công, được đổi hiệu là Cường Khiêm Ba đồ lỗ 强谦巴图鲁 (Sử cảo 史稿 truyện 155, ‘phụ
Dương Phương truyện’ 杨芳传). Thời Văn Tông, Bảo
Siêu 鲍超 được ban hiệu là Tráng Dũng Ba đồ lỗ 壮勇巴图鲁, sau được ban hiệu là Bác Thông Ngạch Ba đồ lỗ 博通额巴图鲁 (Sử cảo 史稿 truyện 196).
Phàm có hiệu mới, hiệu cũ sẽ bỏ, không thể tồn tại. Năm Hàm Phong 咸丰thứ 8, Điền Hưng Thứ 田兴恕
được ban hiệu là Thượng Dũng Chí Dũng lưỡng Ba đồ lỗ 尚勇挚勇两巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 207).
Năm Đồng Trị 同治 thứ 2, Lí Trường Lạc 李长乐
được ban hiệu Khản Dũng Ba đồ lỗ 侃勇巴图鲁, năm sau được
ban hiệu là Thượng Dũng Ba đồ lỗ 尚勇巴图鲁 (Sử cảo 史稿 truyện 218). Đó
không phải là điển chế, mà là sự sơ suất.
Việc
ban tặng dũng hiệu nhằm biểu dương võ công, cho nên không có đẳng cấp thứ bậc,
cũng không phân biệt văn võ. Có người chỉ là quan nhỏ nhưng được ban tặng, có người tuy là quan lớn nhưng lại
không được. Năm Hàm Phong thứ 4, Hổ Khôn Nguyên 虎坤元
chỉ là Thủ bị 守备 (chánh ngũ phẩm), được ban hiệu Cổ Dũng Ba đồ lỗ 鼓勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 189),
cùng năm đó, khi Tăng Cách Lâm Thấm 僧格林沁 được ban hiệu
Thoan Đa Ba đồ lỗ 湍多巴图鲁 đã là Quận Vương, Nội đại thần (chánh nhất phẩm) Tham
tán đại thần (Sử cảo 史稿 truyện 191).
Năm Hàm Phong thứ 3, Đới Văn Anh 戴文安英 chỉ là Thiên tổng 千总
(tùng lục phẩm) được ban hiệu Sắc Cố Ba đồ lỗ 色固巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 189),
cùng năm đó, khi Thác Minh A 托明阿 được ban hiệu là
Tây Lâm Ba đồ lỗ 西林巴图鲁 đã là Tuy Viễn tướng quân Tương biên quân vụ (tùng nhất
phẩm) (Sử cảo 史稿 truyện 190). Và
như Viên Bảo Hằng 袁保恒 là Hàn lâm viên biên tu được ban hiệu Lặc Y Lặc Đồ Ba
đồ lỗ 勒伊勒图巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 205), Thắng
Bảo 胜保 là Nội các học sĩ bang biện Hà Bắc quân vụ được ban
hiệu là Hoắc Loan Ba đồ lỗ 霍銮巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 190), Tưởng Ích Lễ 蒋益澧
là Tri phủ được ban hiệu là Ngạch Triết Nhĩ Khắc Ba đồ lỗ 额哲尔克巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 195),
Lưu Đằng Hồng 刘腾鸿 là Tri huyện được ban hiệu là Xung Dũng Ba đồ lỗ 冲勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 195), tất
cả đều là văn chức; còn như khi Tăng Trinh Can 曾贞干
được ban hiệu là Tấn Dũng Ba đồ lỗ 迅勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 200), chỉ là giáo quan - huấn đạo tùng bát phẩm.
Dũng hiệu
chuyên xưng, lúc đầu dùng tiếng Mãn đặt ở trước từ Ba đồ lỗ, như Thanh Ba đồ lỗ
青巴图鲁, Cổ Anh Ba đồ lỗ 古英巴图鲁, là dũng hiệu Mãn tự; sau dùng Hán tự, như Vũ Dũng Ba đồ lỗ武勇巴图鲁, Tráng Dũng Ba đồ lỗ 壮勇巴图鲁, là dũng hiệu chữ Hán. Dũng hiệu Hán tự toàn dùng 2 chữ, chữ ở sau
luôn là chữ “dũng”, cho nên nó chỉ biến hoá ở chữ đầu. Cuối đời Càn Long, Sài Đại
Kỉ 柴大纪 được ban hiệu là Tráng Kiện Ba đồ lỗ 壮健巴图鲁 (Sử cảo 史稿 truyện 116),
Thái Phan Long 蔡攀龙 được ban hiệu là Cường Thắng Ba đồ lỗ 强胜巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 115),
như những ví dụ này sau này không dùng. Dũng hiệu Mãn tự và dũng hiệu Hán tự không
có sự phân biệt, người Mãn có thể được ban tặng dũng hiệu Hán tự, người Hán
cũng có thể được ban tặng dũng hiệu Mãn tự. Phúc Khang An 福康安 có hiệu là Gia Dũng Ba đồ lỗ 嘉勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 117), Đạt
Tam Thái 达三泰 có hiệu là Thường Dũng Ba đồ lỗ 常勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 136), Quả
Quyền 果权 có hiệu là Chí Dũng Ba đồ lỗ 志勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 241), là
người Mãn được ban hiệu Hán tự; Đức Lăng Thái 德楞泰
có hiệu là Kế Dũng Ba đồ lỗ 继勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 131) là người Mông Cổ được ban dũng hiệu Hán tự;
La Tư Cử 罗思举 có hiệu là Tô Lặc Phương Ba đồ lỗ 苏勒芳巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 134),
Trương Quốc Lương 张国樑 có hiệu là Hoắc Khỉ Ba đồ lỗ 霍绮巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 188), Đường
Hữu Canh 唐友耕 có hiệu là Ngạch Lặc Mạc Khắc Y Ba đồ lỗ 额勒莫克依巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 217), là
người Hán được ban hiệu dũng hiệu Mãn tự.
Dũng hiệu
Mãn tự và dũng hiệu Hán tự vốn không có sự phân biệt cao thấp, Lí Tục Tân 李续宾 là Tri phủ được ban hiệu là Chí Dũng 挚勇, người em Tục Nghi 续宜
cũng là Tri phủ được ban hiệu là Y Lặc Đạt 依勒达(Sử cảo 史稿 truyện 195), Sầm Dục Anh 岑毓英
là Đạo viên được ban hiệu là Miễn Dũng 勉勇,
người em Dục Bảo 毓宝 cũng là Đạo viên được ban hiệu là Ngạch Đồ Huy 额图珲(Sử cảo 史稿 truyện 206), đó
là những ví dụ rõ nhất. Thời Mục Tông, Đức Tông, quan võ lập công thường từ
dũng hiệu Hán tự đổi sang dũng hiệu Mãn tự, đó gọi là “hoán hiệu”, trong Thanh sử cảo 清史稿 gọi là “tấn hiệu”. Như Quách Bảo Xương 郭宝昌 từ Trác Dũng Ba đồ lỗ 卓勇巴图鲁 tấn hiệu là Pháp Lăng A Ba đồ lỗ 法凌阿巴图鲁 (Sử cảo 史稿 truyện 215),
Trương Văn Đức 张文德 từ Dực Dũng Ba đồ lỗ 翼勇巴图鲁 tấn hiệu là Đạt Tang Ba đồ lỗ 达桑巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 216),
Lôi Chính Oản 雷正绾 từ Trực Dũng Ba đồ lỗ 直勇巴图鲁 tấn hiệu là Đạt Xuân Ba đồ lỗ 达春巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 217),
Đào Mậu Lâm 陶茂林 từ Chung Dũng Ba đồ lỗ 钟勇巴图鲁 tấn hiệu là Ái Tinh A Ba đồ lỗ 爱星阿巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 217), những
ví dụ như thế rất nhiều. Đó là do bởi việc quân đang lúc cấp bách, không thể
không phân biệt để ban thưởng, trước đó chưa từng có. Năm Càn Long thứ 60,
Dương Ngộ Xuân 杨遇春 là Thủ bị được ban hiệu Kính Dũng Ba đồ lỗ 劲勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 134).
Năm Gia Khánh thứ 5, Dương Phương 杨芳 là Tham tướng được
ban hiệu là Thành Dũng Ba đồ lỗ 诚勇巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 155), họ đều lên tới đại tướng phong hầu, trải
qua 40 năm mà xưng hiệu không thay đổi, chưa từng được tấn hiệu.
Trước
khi vào quan trung, người được ban hiệu rất nhiều, sang thời Khang Hi, Ung
Chính, Càn Long, tuy có nhiều người nhiều lần đi chinh phạt, có thể nói là danh
tướng nhất thời, như Nhạc Chung Kì 岳钟琪 (Sử cảo 史稿 truyện 83), Sách Lăng 策凌
(Sử cảo 史稿 truyện 83), Cáp Nguyên Sinh 哈元生
(Sử cảo 史稿 truyện 85), Cát Nhĩ Bật 葛尔弼
(Sử cảo 史稿 truyện 85), hết thảy đều chưa từng được ban qua dũng
hiệu. Sau năm Càn Long thứ 20, Bản Tiến Trung 本进忠
có hiệu là Pháp Thức Thiện Ba đồ lỗ 法式善巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 98), Hải Lan Sát 海兰察
có hiệu là Ngạch Nhĩ Khắc Ba đồ lỗ 额尔克巴图鲁 (Sử cảo 史稿 truyện 118), Thư Lượng 舒亮
có hiệu là Mục Đằng Ngạch 穆腾额巴图鲁(Sử cảo 史稿 truyện 115), mới dần được thấy lại, nhưng không phải
ai ai cũng được. Như Lam Nguyên Mai 蓝元枚 (Sử cảo 史稿 truyện 118), Đổng
Thiên Bật 董天弼 (Sử cảo 史稿 truyện 116) Hoà
Long Vũ 和隆武 (Sử cảo 史稿 truyện 118),
tuy công lao to lớn, được ban hoa linh, bào phục, yên cương, túi thơm, ngân tệ,
đặc biệt ban thưởng rất nhiều, nhưng chưa từng được ban dũng hiệu, khác với thời
Hàm Phong và Đồng Trị sau này. Từ đó cũng có thể thấy sự chuyển biến trước sau
của phong khí ban hiệu.
(Viết tại ngõ
Điện Hoa 靛花, Côn Minh 昆明ngày 17 tháng 10 năm
1943)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 23/5/2017
Nguyên tác Trung văn
BA ĐỒ LỖ
巴图鲁
Trong quyển
THANH SỬ THÁM VI
清史探微
Tác giả: Trịnh Thiên Đĩnh 郑天挺
Bắc Kinh Đại học xuất bản xã, 1999
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật