富贵名誉, 自道德来者, 如山林中花, 自是舒徐繁衍; 自功业来者, 如盆槛中花, 便有迁徙兴废; 若以权力得者, 如瓶钵中花, 其根不植, 其萎可立而待矣.
(菜根谭 - 立德修身)
PHÚ
QUÝ DANH DỰ, TỰ ĐẠO ĐỨC LAI
Phú quý danh dự, tự đạo đức lai giả,
như sơn lâm trung hoa, tự thị thư từ phồn diễn; tự công nghiệp lai giả, như bồn
hạm trung hoa, tiện hữu thiên tỉ hưng phế; nhược dĩ quyền lực đắc giả, như bình
bát trung hoa, kì căn bất thực, kì uỷ khả lập nhi đãi hĩ.
(Thái
căn đàm – Lập đức tu thân)
PHÚ QUÝ DANH DỰ, ĐẾN TỪ ĐẠO ĐỨC
Giàu
sang, địa vị và danh tiếng ở trên đời, nếu thông qua việc nâng cao phẩm hạnh và
tu dưỡng mà có được, thì giống như hoa chốn núi rừng, tự nhiên tươi tốt và nhiều
mãi không thôi; nếu như thông qua việc tạo lập công nghiệp mà có được, thì giống
như hoa trong chậu, nhân bởi chuyển dời biến động mà có lúc tươi lúc úa; còn nếu
như dựa vào quyền lực mà có được, thì giống như hoa cắm trong bình, vì không có
rễ nên nhanh chóng héo khô.
Giải thích
và phân tích
Phàm mọi việc đều có nhân có quả, trên đời không có đạo lí ngồi không
mà hưởng, cầu mong phú quý cũng không ngoại lệ. Chúng ta mong cầu phú quý,
nhưng phú quý không từ trên trời rơi xuống. Cũng giống có một người đã từng
nói:
Người sống hàng ngày đều cần phải cố gắng truy cầu sự giàu sang. Chỉ cần
tiền của sáng tạo ra là quang minh chính đại, thì người đó sẽ có được sự tôn
kính và ngợi khen của người khác.
Tuy mọi người đều mơ ước giàu
sang, nhưng sự giàu sang đến từ chỗ danh bất chính ngôn bất thuận, thì cũng giống
như hoa trong chậu trong bình, sớm muộn cũng sẽ khô héo.
Có một người tên Vương Vọng 王妄, tuy nghèo khổ khó khăn nhưng tâm địa thiện lương.
Người này đã hơn 30 tuổi vẫn chưa có thành tựu gì, cũng chưa có vợ, dựa vào việc
cắt cỏ để duy trì cuộc sống.
Một ngày nọ, Vương Vọng đến
phía bắc của thôn để cắt cỏ, phát hiện trong bụi cỏ có một con rắn hoa dài độ 7
tấc đang bị thương không động đậy. Vương Vọng bèn cứu rắn mang về nhà. Sau khi
rắn dần hồi phục, để bày tỏ lòng cảm kích, rắn hướng đến hai mẹ con họ Vương gật
đầu. Hai mẹ con thấy thế vô cùng vui mừng, đan cho rắn một chiếc giỏ, cẩn thận
bỏ rắn vào trong. Từ đó hai mẹ con luôn quan tâm chăm sóc con rắn nhỏ. Rắn dần
dần lớn lên.
Lúc bấy giờ, Tống Nhân Tông
đang trị vì, Nhân Tông suốt ngày không lo gì đến triều chính, đối với cuộc sống
trong cung cảm thấy vô vị tẻ nhạt, muốn tìm một viên dạ minh châu để vui chơi thưởng thức.
Nhân Tông công bố với thiên hạ, nếu ai dâng lên được sẽ phong quan và ban thưởng.
Vương Vọng nghe được tin này về nhà nói với rắn. Rắn trầm tư một lúc rồi nói:
Mấy năm nay anh đối với tôi rất tốt, lại có
ơn cứu mạng. Tôi luôn tìm cách báo đáp nhưng chưa có cơ hội, nay tính giúp anh
một chút việc. Nói thực với anh, đôi mắt tôi chính là hai viên dạ minh châu,
anh khoét một mắt tôi lấy ngọc ra để dâng lên hoàng đế, có thể thăng quan phát
tài, lão mẫu cũng có thể yên ổn qua được tuổi xế chiều.
Vương Vọng
nghe qua vô cùng vui mừng, nhưng giữa anh ta và rắn có cảm tình sâu đậm nên
không nỡ ra tay, bèn nói rằng:
Như vậy tàn nhẫn quá, ta không thể làm được.
Rắn bảo
rằng:
Không sao, tôi có thể chịu đựng được.
Thế là
Vương Vọng khoét một mắt của rắn, đem dâng lên hoàng đế. Trong đêm, viên ngọc
phát ra ánh sáng lạ kì, cả cung điện sáng rực, hoàng đế vô cùng vui mừng, phong
Vương Vọng làm quan lớn, đồng thời thưởng cho rất nhiều vàng ngọc.
Hoàng
thượng sau khi được viên minh châu, hoàng hậu cũng muốn có được, thế là Tống
Nhân Tông hạ lệnh tìm thêm một viên nữa, đồng thời đem ngôi vị Thừa tướng dành
cho người thứ hai dâng ngọc. Vương Vọng khởi tà niệm, muốn được một con mắt nữa
của rắn. Vương Vọng về nhà tìm rắn thương lượng, nhưng thế nào đi nữa rắn cũng
không cho, khuyên Vương Vọng rằng:
Để báo đáp ơn anh, tôi đã dâng một con mắt rồi,
anh cũng đã được thăng quan, phát tài, đừng lấy con mắt thứ hai của tôi. Con
người không thể có lòng tham.
Vương Vọng
sớm đã bị mê muội, căn bản không nghe lời khuyên của rắn, nói rằng:
Ta chẳng phải là muốn làm Thừa tướng sao. Rắn
không cho thì làm sao ta có thể làm Thừa tướng? Vả lại nếu ta không giao ngọc
cho hoàng đế, thì ăn nói làm sao với hoàng đế. Giúp người giúp tới cùng, rắn
nên giúp ta đi.
Vương Vọng
một lòng muốn lấy con mắt thứ hai của rắn, rắn thấy anh ta đã biến thành kẻ
tham lam tàn nhẫn, đành nói:
Thôi được rồi! anh đi lấy dao đi. Nhưng anh
nên bỏ tôi ra sân đã rồi hãy đi lấy.
Vương Vọng
nghe qua trong lòng vui mừng, lập tức đem rắn bỏ ở sân rồi quay vào nhà lấy
dao. Khi anh ta ra lấy ngọc, rắn đã biến lớn, há to miệng nuốt kẻ có lòng tham
kia.
Câu
chuyện trên tuy có chút thần quái, nhưng đối với kẻ tham tâm Vương Vọng đã khắc
hoạ rõ nét. Lúc nghèo, anh ta giữ phẩm cách lương thiện; khi giàu sang, lại
càng lún sâu vào bùn tham, cho đến lúc đánh đổi sinh mạng. Trên thực tế, Vương
Vọng là hình ảnh thu nhỏ của loại người vì giàu sang phú quý mà đánh mất đạo đức
của mình. Và so với loại người này, một số người để cho giàu sang, quyền quý lớn
lên trong ánh sáng đạo đức, tuy một đời cũng không nhất định gặp may, nhưng chí
ít kiếm một đồng là một đồng, không chỉ khiến bản thân yên lòng thoải mái, mà còn khiến cuộc sống như
giòng nước nhẹ trôi.
Thời đại
chúng ta sống hiện nay, đạo lí cũng giống như thời xưa. Chúng ta muốn có được
giàu sang, muốn một có được một cuộc sống tốt đẹp, thì cần phải tự mình ra tay,
giữ vững đạo đức. Chỉ có cần mẫn gian lao, không vượt khỏi đường ranh giới đạo
đức thì mới có thể có vun trồng được quả ngọt ngon.
Huỳnh Chương Hưng
Quy
Nhơn 10/4/2016
Nguồn
THÁI CĂN ĐÀM
菜根谭
Tác giả: (Minh) Hồng Ứng Minh 洪应明
Biên soạn: Bàng Bác 庞博
Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013