BAN TIỆP DƯ
Nữ văn
học gia thời Tây Hán, không rõ tên, người Lâu Phiền 楼烦
(gần Ninh Vũ 宁武 Sơn Tây 山西 ngày nay). Vào thời
Hán, họ Ban 班 là một gia tộc vô cùng hiển hách, văn võ huân công, đức
hạnh học vấn, tài phú uy tín, đều cực thịnh một thời. Ban Tiệp dư 班婕妤 là con gái của Việt kị hiệu uý Ban Huống 班况. Ban Huống vào lúc hậu kì Hán Vũ Đế xuất kích Hung
Nô, đã điều binh khiển tướng, rong ruổi biên cương, vào sinh ra tử, lập không
ít công lao.
Ban Tiệp dư rất thông minh
lanh lợi, dịu dàng xinh đẹp, lúc nhỏ đã có tài học, giỏi về thi phú. Thời Thành
Đế, được tuyển vào cung lập làm Tiệp dư 婕妤.
Nàng không tranh giành sự ân sủng, không can dự chính sự, nghiêm cẩn giữ lễ
giáo, hành sự đoan chính. Ban Tiệp dư tăng cường tu dưỡng các mặt: phụ đức 妇德, phụ dung 妇容, phụ tài 妇才, phụ công 妇工, hi vọng sản sinh ảnh
hưởng to lớn đối với Thành Đế, để ông trở thành một vị minh quân. Sau khi chị
em Triệu Phi Yến 赵飞燕 nhập cung, để tránh những chuyện thị phi, nàng liền
rút lui để giữ mình, nhân đó viết một thiên tấu chương xin được đến cung Trường
Tín 长信 để hầu hạ Vương thái hậu. Đây là chỗ cao minh hơn người
của Ban Tiệp dư, nàng không đủ sức chiến thắng chị em Triệu Phi Yến, nên đem
thân mình nương nhờ dưới đôi cánh của Vương thái hậu, để không còn sợ chị em
Triệu Phi Yến hãm hại nữa. Hán Thành Đế ân chuẩn. Ban Tiệp dư dời đến cung Trường
Tín, lặng lẽ ẩn mình. Hàng ngày khi trời vừa sáng, cửa cung Trường Tín mở ra,
nàng liền bắt đầu quét từng bậc thềm, cuộc sống khắc khổ đơn điệu. Nghe tiếng
đàn hát huyên náo từ xa vang lại, mà mình chỉ có thân đơn ảnh chiếc, trong cô
đơn không ai thăm hỏi. Nàng tự ví mình như chiếc quạt mùa thu, cảm thán rằng:
Thường khủng thu tiết chí
Lương phong đoạt viêm nhiệt
Khí quyên khiếp tứ trung
Ân tình trung đạo tuyệt
常恐秋节至
凉风夺炎热
弃捐箧笥中
恩情中道绝
(Thường sợ tiết thu tới
Cơn gió mát xua đi cái nóng
Quạt lụa cũng bỏ vào trong rương
Ân tình nửa đường đứt đoạn)
Đời sau
dùng câu “Thu lương đoàn phiến” 秋凉团扇 làm điển cố chỉ
người con gái bị thất sủng, cũng gọi là “Ban nữ phiến” 班女扇.
Sau khi Hán Thành Đế mất, Ban Tiệp dư xin đến giữ lăng mộ Thành Đế, làm bạn với
bóng mộ hình bia rồi rời bỏ nhân gian, lúc bấy giờ khoảng hơn 40 tuổi, được
táng ở Diên lăng 延陵.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn
09/11/2014
Nguyên tác Trung văn
BAN TIỆP DƯ
班婕妤
Trong quyển
HÁN PHÚ ĐÍCH LỊCH SỬ
汉赋的历史
Tác giả: Trương Ân Phú 张恩富
Trùng Khánh xuất bản xã, 2006.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật