Dịch thuật: Đại điển đăng cực của hoàng đế

ĐẠI ĐIỂN ĐĂNG CỰC CỦA HOÀNG ĐẾ

          Đại điển đăng cực 登极 đánh dấu sự chuyển dời quyền lực tối cao, báo cho mọi người biết bắt đầu cuộc sống chính trị của vị tân quân, cho nên các vị đế vương các đời rất coi trọng điển lễ này.

          Lấy triều Thanh làm ví dụ, sử ghi rằng:

Chí Khang Hi toản nghiệp, ngự điện đăng cực, điển lễ thuỷ bị.

至康熙缵业, 御殿登极, 典礼始备

(Đến Khang Hi nối nghiệp, ngự điện đăng cực, điển lễ bắt đầu chuẩn bị)

Trình tự cụ thể của đại điển đăng cực như sau:

          Đầu tiên quan viên Khâm thiên giám chọn ngày giờ tốt, thông tri các cơ quan hữu quan tiến hành chuẩn bị. Trước điển lễ một ngày, đích thân Hoàng đế hoặc phái các quan tế cáo thiên, địa, thái miếu, xã tắc. Ngày diễn ra điển lễ, khi trời vừa sáng, bộ quân thống lĩnh đội quân sở thuộc tiến vào vị trí đã định trước, nghiêm túc canh phòng các cửa, những người không có trách nhiệm và phận sự nhất loạt không được vào ra. Quan viên nội các cùng quan viên Hồng lô tự 鸿胪寺của bộ Lễ đến Thái Hoà điện 太和殿, đem bảo án 宝案đặt ngọc tỉ của Hoàng đế bày ra ở giữa hướng nam nơi bảo toạ ngự dụng trong điện; đem biểu án 表案 đặt biểu chúc mừng của quần thần đặt ở phía nam gian bên đông trong điện; lại đem chiếu án 诏案 đặt chiếu thư của Hoàng đế đặt ở phía bắc gian bên đông trong điện; đem nghiễn án 砚案 đặt bút nghiên đặt ở gian bên tây trong điện; ngoài ra còn đặt hoàng án 黄案 ở giữa trên đan bệ. Đồng thời, Loan nghi vệ 銮仪卫 thống lĩnh quan viên bày pháp giá lỗ bộ (nghi trượng) hai bên Thái Hoà điện; bên ngoài Thái Hoà môn ở hai bên bày ngọc liễn 玉辇, kim liễn 金辇; bên ngoài Ngọ môn bày ngọc lộ 玉辂, kim lộ 金辂, tượng lộ 象辂, mộc lộ 木辂, cách lộ 革辂 cùng bảo tượng 宝象, lỗ bộ nhạc 卤簿乐. Bên trái bên phải trung đạo bày trượng mã 仗马, bên ngoài Thiên An môn bày triều tượng 朝象. Long đình 龙亭 khiêng chiếu thư và hương đình 香亭 khiêng lư hương đặt bên ngoài Ngọ môn để chuẩn bị lúc tuyên chiếu sử dụng. Dưới thềm Thái Hoà điện đặt Trung hoà thiều nhạc 中和韶乐 và Đan bệ đại nhạc 丹陛大乐 (do bởi đại điển đăng cực thường được cử hành trong thời kì để tang vị hoàng đế quá cố, cho nên Trung Hoà thiều nhạc và Đan bệ đại nhạc chỉ bày ra mà không tấu). Tiếp đó, Nghi chế tư quan, Nội các học sĩ, Nội các trung thư lần lượt đem biểu văn, chiếu thư, bút nghiên đặt trên biểu án, chiếu án và nghiễn án. Đại học sĩ thống lĩnh Nội các học sĩ đến Càn Thanh cung 乾清宫 thỉnh ngọc tỉ của Hoàng đế, do Nội các học sĩ cung kính bưng đi, Đại học sĩ theo sau, đưa đến bảo án đặt tại chính giữa phía nam của ngự toạ. Văn võ bách quan mặc triều phục theo phẩm cấp của mình đứng sau phẩm cấp sơn 品级山 ở hai bên đan trì trước Thái Hoà điện, đợi Hoàng đế giá lâm.

          Sau khi mọi chuẩn bị đã hoàn tất, quan ở Lễ bộ đường tấu thỉnh Hoàng đế mặc áo tang cáo thụ mệnh trước tiên đế linh trong Càn Thanh môn, hành lễ tam quỵ cửu khấu. Sau đó đến điện bên cạnh thay lễ phục hoàng đế, rồi đến cung Hoàng thái hậu hành lễ tam quỵ cửu khấu. Lúc này nơi trung môn của Càn Thanh cung buông rèm, biểu thị tang sự tạm dừng.

          Hoàng đế từ Càn Thanh môn bước ra, lên kiệu đến Trung Hoà điện, suốt đoạn đường do quan ở Lễ bộ đường hướng đạo, 10 vị Nội đại thần cùng Báo vĩ ban 豹尾班, thị vệ cầm thương theo sau. Đến Trung Hoà điện, thăng toạ, Hoàng đế tiếp nhận tam quỵ cửu khấu của các quan Nội đại thần, Thị vệ, Nội các, Hàn lâm viện, Lễ bộ, Đô sát viện. Lễ xong, các quan viên lui về chỗ của mình ở ngoại triều. Thượng thư bộ Lễ quỳ thỉnh Hoàng đế tức vị. Hoàng đế đến Thái Hoà điện lên bảo toạ, tức Hoàng đế vị.

          Sau khi Hoàng đế tức vị, nơi Ngọ môn nổi chuông trống, dưới bậc thềm ở đan bệ nổi “tĩnh tiên” 静鞭 ⁽¹⁾. Sau đó dưới sự hướng dẫn của “minh tán quan” 鸣赞官, vương công trên đan trì và văn võ bách quan dưới đan trì hành lễ tam quỵ cửu khấu. Lễ xong, Đại học sĩ từ tả môn của Thái Hoà điện bước vào, bưng chiếu thư trên chiếu án đặt lên ngọc án, Nội các học sĩ “dụng ấn” 用印 (đóng ấn trên chiếu thư) sau đó bưng chiếu thư ra giao cho Thượng thư bộ Lễ bưng và đặt lên hoàng án ở giữa đan trì, hành lễ nhất quỵ tam khấu. Lễ xong, Thượng thư bộ Lễ đem chiếu thư giao cho Tư quan 司官 ở bộ Lễ, Tư quan bộ Lễ bưng lấy, dưới sự hướng đạo của lọng vàng, ra khỏi Thái Hoà môn, qua Ngọ môn, Đoan môn, đến Thiên An môn, ban chiếu thiên hạ. Lúc bấy giờ, dưới đan trì nổi “tĩnh tiên”, một lần nữa, Hoàng đế rời bảo toạ đến sau điện lên kiệu về Càn Thanh cung, tại điện bên cạnh thay hiếu phục cư tang, đại điển đăng cực kết thúc.

          Đại điển đăng cực đời Thanh phức tạp, dài dòng, một số lão thần tuổi cao nhiều bệnh không kham nỗi. Cuối đời Thanh, khi Đồng Trị 同治, Quang Tự 光绪, Tuyên Thống 宣统 đăng cực đều ở độ tuổi 3,4, không tường thế sự, trong quá trình đại điển đăng cực đã gây ra những trò cười.

          Ngày 9 tháng 11 năm Quang Tự thứ 34, đại điển đăng cực của Tuyên Thống cử hành tại Thái Hoà điện. Phổ Nghi 溥仪 năm đó 3 tuổi sau khi được bế vào Thái Hoà điện đặt ngồi trên bảo toạ vừa cao vừa lớn, không biết xảy ra chuyện gì khóc lên không dứt đòi về nhà, tiếng khóc càng lúc càng to. Lúc Bấy giờ nhiếp chính vương Tải Phong 载沣, phụ thân của Phổ Nghi, mặt mày đầm đìa mồ hôi, không biết phải làm sao, luôn miệng dối Phổ Nghi:

Đừng khóc, đừng khóc, sắp xong rồi, sắp xong rồi.

          Sau khi điển lễ kết thúc, chúng đại thần nghị luận tấp tới, cho rằng lời của Tải Phong là điềm bất tường. Quả nhiên, 3 năm sau, trong làn sóng cách mạng Tân Hợi, vương triều Thanh tuyên cáo chấm dứt.

Chú của người dịch

(1)- Tĩnh tiên 静鞭: cũng gọi là “minh tiên” 鸣鞭, là một loại roi rất lớn mà đội Loan giá nghi vệ dùng để cảnh báo mọi người. Khi triều hội, vung roi lên phát ra tiếng kêu, báo cho mọi người biết cần phải yên tĩnh nghiêm túc.

                          Huỳnh Chương Hưng

                          Quy Nhơn 27/9/2014

Nguyên tác

HOÀNG ĐẾ ĐĂNG CỰC ĐẠI ĐIỂN

皇帝登极大典

Tác giả: Tào Liên Minh 曹连明

Trong quyển

CUNG QUY LỄ TỤC THÁM U

宫规礼俗探幽

Chủ biên: Thôi Trắc 崔陟

Trung Quốc văn sử xuất bản xã, 2006.