贫贱不能移, 富贵要济世
贫贱非辱, 贫贱而谄求于人者为辱; 富贵非荣, 富贵而利济于世者为荣. 讲大经纶, 只是实实落落; 有真学问, 决不怪怪奇奇.
(围炉夜话)
BẦN
TIỆN BẤT NĂNG DI, PHÚ QUÝ YẾU TẾ THẾ
Bần tiện phi
nhục, bần tiện nhi siểm cầu vu nhân giả vi nhục; phú quý phi vinh, phú quý nhi
lợi tế vu thế giả vi vinh. Giảng đại kinh luân, chỉ thị thực thực lạc lạc; hữu
chân học vấn, quyết bất quái quái kì kì.
(Vi
lô dạ thoại)
NGHÈO HÈN KHÔNG THAY ĐỔI
GIÀU SANG NÊN GIÚP ĐỜI
Nghèo
hèn không phải là nhục, nghèo hèn mà đi siểm nịnh ton hót với người mới là nhục;
giàu sang không phải là vinh, giàu sang mà làm lợi giúp ích cho đời mới là
vinh. Bàn về đạo trị nước giúp đời, tất nhiên phải rõ ràng chân thực; có học vấn
chân chính, quyết không nói những lời kì quái.
Phân tích và
thưởng thức
Nghèo
khổ và địa vị cao hay thấp đều là ngoại tại, nếu không vọng cầu, tự mình cố gắng,
thì cho dù bản thân có ở vào cảnh nghèo khổ hoặc thấp kém cũng không khiến bản
thân bị sỉ nhục. Chân chính sỉ nhục đó là do vì nghèo khổ mà bỏ mất nhân cách của
mình, hạng người đó tự cho mình là thấp hèn, nên mới muốn dựa dẫm siểm nịnh người
khác, như vậy đã tự huỷ hoại nhân cách, đó mới chính là đáng bị sỉ nhục nhất.
Có tiền có địa vị cũng chưa gọi là vinh hiển, do bởi chỉ tự mình hưởng lấy tiền
tài địa vị của mình, chẳng giúp ích gì cho người khác. Nếu dùng tiền bạc của
mình cứu giúp những người cùng khổ, quảng thi bác tế, dùng địa vị của mình ra
ơn cho mọi người, tạo phúc cho xóm làng, thế thì giàu sang dùng vào đức nghiệp
này mới đúng là vinh hiển chân chính.
Học vấn
trị nước giúp đời, khác với văn chương chỉ biết suy nghĩ mông lung, tưởng tượng
huyền ảo, nó cốt ở chỗ phải biết rõ tệ nạn của thời đại, thực hiện minh bạch rõ
ràng, nếu không, lời nói tuy có đẹp, cũng chỉ là nói suông không thực tế, hoặc
suy nghĩ tuy nhiều, nhưng đều không sát với hiện thực, không những làm dân lao khổ, tổn hại
tài vật, mà còn khiến chính vụ bị hỗn loạn, không có hiệu quả. Còn như người có
học vấn chân chính, tuyệt không dùng những lời lẽ ba hoa để lấy lòng mọi người,
chỉ có những kẻ mua danh bán tiếng mới bàn đến những việc kì quái. Học vấn của
những người đó rất viển vông, hoặc giả rất thiên lệch. Học vấn chân chính là phải
là trong thường tình của nhân tính có thể dùng vào xã hội hiện thực; những học
vấn kì quái không thể dùng trong cuộc sống hiện thực, chỉ là tấm lá chắn che đậy
sự vô tri, không phải là học vấn chân thực.
Chú của người
dịch
Vi lô dạ thoại 围炉夜话: là một tác phẩm nổi tiếng đời Thanh, tác giả là
Vương Vĩnh Bân 王永彬. Vi lô dạ thoại
có 221 tắc, đề cập nhiều phương diện như đạo đức, tu thân, độc thư, an bần lạc
đạo, giáo tử, trung hiếu, cần kiệm … nêu rõ hàm nghĩa sâu xa: lập đức, lập
công, lập ngôn đều lấy “lập nghiệp” làm gốc.Vi
lô dạ thoại 围炉夜话cùng với Thái căn đàm 菜根谭, Tiểu song u kí 小窗幽记 được gọi chung là “xử thế tam đại kì thư”.
Vương Vĩnh
Bân 王永彬:
Vương
Vĩnh Bân tự Nghi Sơn 宜山, người đời gọi ông
là Nghi Sơn tiên sinh 宜山先生, con cháu đời sau
của họ Vương gọi ông là Nghi Sơn công 宜山公. Cuộc đời ông trải
qua 5 vương triều: Càn Long 乾隆, Gia Khánh 嘉庆, Đạo Quang 道光, Hàm Phong 咸丰, Đồng Trị 同治. Ông sinh ngày 23
tháng Giêng năm Nhâm Tí thời Càn Long, mất ngày 25 tháng Giêng năm Kỉ Tị thời Đồng
Trị, hưởng thọ 78 tuổi.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 01/01/2019
Nguồn
VI LÔ DẠ THOẠI
围炉夜话
Tác giả: Vương Vĩnh Bân 王永彬
Thiểm Tây lữ du xuất bản xã, 2002.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật