Dịch thuật: Bần tiện dữ phú quý (Tiểu song u kí)



贫贱与富贵
    贫贱之人, 一无所有, 及临命终时 (1), 脱一厌字 (2). 富贵之人, 无所不有, 及临命终时, 带一恋字 (3). 脱一厌字, 如释重负 (4); 带一恋字, 如担枷锁 (5).
                                  (小窗幽记)

BẦN TIỆN DỮ PHÚ QUÝ
          Bần tiện chi nhân, nhất vô sở hữu, cập lâm mệnh chung thời (1), thoát nhất yếm tự (2). Phú quý chi nhân, vô sở bất hữu, cập lâm mệnh chung thời, đới nhất luyến tự (3). Thoát nhất yếm tự, như thích trọng phụ (4); đới nhất luyến tự, như đảm già toả (5).
                                                                         (Tiểu song u kí)

Chú thích
1- Cập lâm 及临: đến lúc
2- Thoát nhất yếm tự 脱一厌字: giải thoát khỏi sự chán ghét nghèo khổ.
3- Đới nhất luyến tự 带一恋字: mang gánh nặng luyến tiếc không muốn buông.
4- Như thích trọng phụ如释重负: giống như bỏ gánh nặng xuống. Hình dung giải trừ được gánh nặng nào đó trong lòng cảm thấy dễ chịu khoan khoái.
5- Như đảm già toả 如担枷锁: giống như mang gông cùm. Hình dung trong lòng cảm thấy nặng nề.
         Già toả 枷锁: vốn chỉ hai loại hình cụ của phạm nhân. Ở đây ví với sự trói buộc về tư tưởng.

Dịch nghĩa
NGHÈO HÈN VÀ GIÀU SANG
          Người nghèo khổ thấp hèn, thứ gì cũng không có, lúc sắp mất, họ có cảm giác như thoát được sự chán ghét nghèo khổ. Người giàu có sang trọng, thứ gì cũng có, lúc đối mặt với tử thần, họ lại có cảm giác luyến tiếc không nỡ buông bỏ lợi danh. Người thoát được sự chán ghét nghèo khổ, khi rời xa nhân thế, họ giống như trút bỏ được gánh nặng; còn người luyến tiếc không nỡ buông bỏ lợi danh, khi xa rời nhân thế, họ giống như mang gông cùm vào thân.

Phân tích và thưởng thức
          Sống trên đời, có sự phân chia nghèo hèn và giàu sang, nhưng khi đối mặt với cái chết, mọi người đều bình đẳng như nhau, cái chết đến với nhà nghèo mà cũng đến với nhà giàu. Biết bao hoàng đế cổ đại như Tần Thuỷ Hoàng, Hán Vũ Đế  muốn trường sinh bất lão, kết quả cũng bước vào cõi u minh giống như kẻ phàm phu tục tử. Người có cuộc sống nghèo khổ, do bởi vất vả gian nan, khi mất là một sự giải thoát, cho nên đối với sinh tử họ luôn mỉm cười. Người có cuộc sống giàu sang, do bởi quá đầy đủ, thường luyến tiếc vật ngoài thân, cho nên đối với tử vong họ luôn lo sợ. Người chân chính thông đạt, bất luận giàu sang hay nghèo hèn, thái độ đối với sinh tử là như nhau. Cho dù có nghèo hèn, cũng không chán ghét cuộc sống, bởi ngoài nghèo hèn ra, sinh mệnh còn có những lạc thú khác. Cho dù giàu có, cũng không lo sợ cái chết, bởi trong sự giàu sang phú quý, sinh mệnh cũng mệt mỏi. Lâm Tắc Từ 林则徐có nói:
Cẩu lợi quốc gia sinh tử kỉ
Khởi nhân hoạ phúc tị xu chi
苟利国家生死
岂因祸福避趍之
(Chỉ cần có lợi cho đất nước, cho dù có hi sinh tính mệnh cũng cam lòng
Tuyệt không vì hoạ phúc của bản thân mà né tránh hoặc chạy theo)
          Một người với sinh mệnh phong phú, bất luận là giàu sang hay nghèo hèn, đều lấy lợi ích của quốc gia làm trọng, thản nhiên đối mặt với sinh tử.

Chú của người dịch
Tiểu song u kí 小窗幽记 là tác phẩm ghi lại những cách ngôn tu thân xử thế do Trần Kế Nho 陈继儒biên soạn, thể hiện thái độ nhân sinh tích cực của nho gia về việc tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Tác phẩm này xưa nay được xem là giai tác về việc tu dưỡng bản thân.
          Toàn sách được chia làm 12 quyển:
     quyển 1: tập tỉnh 集醒     quyển 2: tập tình 集情     quyển 3: tập tiễu 集峭
     quyển 4: tập linh 集灵     quyển 5: tập tố 集素        quyển 6: tập cảnh 集景
     quyển 7: tập vận 集韵     quyển 8: tập kì 集奇        quyển 9: tập ỷ 集绮
     quyển 10: tập hào 集豪   quyển 11: tập pháp 集法  quyển 12: tập thiến 集倩
          Theo http://www.360doc.com/content
                   http://baike.baidu.com/view/147434.htm
          Tiểu song u kí được dùng ở đây do Lôi Phương 雷芳 chú dịch, Sùng Văn thư cục xuất bản năm 2007, sách này  không chia thành 12 quyển như ở trên.

Trần Kế Nho 陈继儒 (1558 – 1639): văn học gia, thư hoạ gia đời Minh, tự Trọng Thuần 仲醇, hiệu Mi Công 眉公, người Hoa Đình 华亭 Tùng Giang 松江 (nay là Tùng Giang Thượng Hải).
Trần Kế Nho lúc nhỏ đã thông minh, ông học rộng biết nhiều, giỏi cả thơ lẫn văn, về thư pháp theo Tô Thức 苏轼, Mễ Phế 米芾 nổi tiếng một thời. Khoảng những năm hai mươi mấy tuổi, ông tuyệt ý với khoa cử, ẩn cư tại Tiểu Côn sơn 小昆山, sau cất nhà tại Đông Xà 东佘 suốt ngày đóng cửa viết sách. Triều đình nhiều lần cho mời nhưng ông đều lấy cớ bệnh tật từ chối.
Trần Kế Nho cả một đời đọc rất nhiều, trứ thuật cũng đồ sộ phong phú. Tác phẩm của ông có Trần Mi Công toàn tập 陈眉公全集  truyền đời.

                                                                       Huỳnh Chương Hưng
                                                                       Quy Nhơn 19/3/2018

Nguyên tác
BẦN TIỆN DỮ PHÚ QUÝ
 贫贱与富贵
Trong quyển
TIỂU SONG U KÍ
小窗幽记
Tác giả: Trần Kế Nho 陈继儒
Chú dịch: Lôi Phương 雷芳
Sùng Văn thư cục, 2007.
Previous Post Next Post