Dịch thuật: Chữ 省 trong "Khang Hi tự điển"

CHỮ 省 TRONG “KHANG HI TỰ ĐIỂN”

Theo Khang Hi tự điển 康熙字典:

1- Xing (thanh 3) (Âm TỈNH – ND)

          Đường vận 唐韻, Tập vận 集韻, Vận hội 韻會, Chính vận 正韻 đều phiên thiết là TỨC 息 TỈNH 井. 騂 thượng thanh.

          Thuyết Văn 說文:

Thị dã

視也

(Nhìn / xem)

          Nhĩ Nhã – Thích hỗ 爾雅 - 釋詁:

Sát dã

察也

(Xem xét)

          Dịch – Quan quái 易 - 觀卦:

Tiên vương dĩ tỉnh phương quan dân thiết giáo

先王以省方觀民設教

(Tiên vương theo đó mà xem xét các nơi, quan sát dân tình, thiết lập giáo hoá)

          Luận Ngữ 論語:

Ngô nhật tam tỉnh ngô thân

吾日三省吾身

(Ta mỗi ngày tự xét ba việc)

          Trong Quảng vận 廣韻 có nghĩa là “thẩm” 審 (xét rõ, xét kĩ)

          Trong Chính tự thông 正字通 có nghĩa là “minh” 明. Trong Liệt Tử - Dương Chu thiên 列子 - 楊朱篇 có câu:

Thực nguỵ chi biện, như thử kì tỉnh dã

實偽之辨, 如此其省也

(Phân biệt thực và giả, cứ xét rõ như thế)

          Mạnh Tôn Dương 孟孫陽 có nói:

Nhất mao vi ư cơ phu, cơ phu vi ư nhất tiết, tỉnh hĩ

一毛微於嘰肌膚, 肌膚微於一節, 省矣

(Một sợi lông nhẹ hơn da thịt, da thịt lại nhẹ hơn một đoạn chi thể, điều đó đã rõ vậy)

Và trong Nhĩ Nhã – Thích hỗ 爾雅 - 釋詁  có nghĩa là “thiện” 善. Như “làm tốt”, trong Thi – Đại nhã 詩 - 大雅 có câu:

Đế tỉnh kì sơn

帝省其山

(Thượng Đế làm tốt đẹp núi ở đó)

Lời “tiên” 箋 ghi rằng:

Tỉnh, thiện dã

省, 善也

(Tỉnh có nghĩa là “thiện”)

          Trong Lễ - Đại truyện 禮 - 大傳 có câu:

Tỉnh vu kì quân

省于其君

(Làm tốt đẹp cho vị quân chủ)

Chú rằng:

Tỉnh vu kì quân, vị miễn vu đại nạn dã

省于其君, 謂免于大難也

(Làm tốt đẹp chi vị quân chủ, để tránh nạn lớn)

          Trong Tiểu Nhĩ Nhã 小爾雅 có nghĩa là “quá” 過 (lỗi). Trong Sử Kí – Tần Thuỷ Hoàng kỉ 史記 - 秦始皇紀 có ghi:

Sức tỉnh tuyên nghĩa

飾省宣義

(Tu sửa lỗi lầm, tuyên dương đạo nghĩa)

Lời chú ghi rằng:

Sức, văn sức. Tỉnh, quá dã

飾, 文飾. 省, 過也

(Sức là tu sửa. Tỉnh là lỗi)

          Và trong Bác Nhã 博雅 có ghi:

Tỉnh tỉnh, bất an dã.

省省, 不安也

(Tỉnh tỉnh có nghĩa là bất an)

          Trong Dương Tử - Phương ngôn 揚子 - 方言 có nói:

Tần Tấn chi gian vị bất an vi tỉnh tỉnh

秦晉之閒謂不安為省省

(Khoảng giữa nước Tần nước Tấn gọi bất an là “tỉnh tỉnh”)

                                                                                 (còn tiếp)

                                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                                      Quy Nhơn 09/02/2017

KHANG HI TỰ ĐIỂN

康熙字典

(Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, năm 2002, trang 759)