龟虽寿
神龟虽寿 (1), 犹有竟 (2) 时.
腾蛇 (3) 乘雾, 终为土灰.
老骥伏栎 (4), 志在千里
烈士(5) 暮年, 壮心不已.
盈缩之期, 不但在天;
养怡之福, 可得永年.
幸甚至哉! 歌以咏志
(曹操)
QUY TUY THỌ
Thần quy tuy thọ (1), do hữu
cánh thời.
Đằng xà (2) thừa vụ, chung vi
thổ hôi.
Lão kí phục lịch (4), chí tại
thiên lí
Liệt sĩ (5) mộ niên, tráng
tâm bất dĩ.
Doanh súc chi kì, bất đản tại thiên;
Dưỡng di chi phúc, khả đắc vĩnh niên.
Hạnh thậm chí tai! ca dĩ vịnh chí
(Tào Tháo)
Chú thích
1- Thần quy 神龟: một loại rùa sống
trường thọ trong truyền thuyết.
Thọ 寿: trường thọ
2- Cánh 竟: cuối cùng.
3- Đằng xà 腾蛇: một loại rắn
có thể cưỡi mây lướt gió trong truyền thuyết.
4- Kí 骥: thiên lí mã.
Phục lịch 伏枥: nằm trong chuồng ngựa, hình dung ngựa già bệnh.
Lịch 枥: chuồng ngựa.
5- Liệt sĩ 烈士: người có chí tạo
lập công nghiệp, trọng nghĩa coi nhẹ mạng sống.
QUY TUY THỌ
Thần quy tuy thọ, nhưng cũng đến lúc tử vong
Đằng xà tuy có thể cưỡi mây lướt gió, nhưng cũng có
ngày trở thành tro bụi
Ngựa kí tuy nằm trong chuồng, nhưng chí nơi ngàn dặm
Người có hoài bão to lớn tuy đã già, nhưng hùng tâm
tráng chí không suy giảm
Thọ mạng ngắn dài, không chỉ do trời
Biết dụng tâm điều dưỡng mới có thể kéo dài tuổi thọ
May mắn thay, viết bài ca này để vịnh chí.
Đề giải
Năm Kiến
An 建安 thứ 12 (năm 207), Tào Tháo 曹操
thống lĩnh đại quân tiến lên phía bắc, đại phá Ô Hoàn 乌桓,
giành được thắng lợi mang tính quyết định, đồng thời tảo trừ chướng ngại cuối
cùng cho việc thống nhất phương bắc, lúc bấy giờ Tào Tháo 53 tuổi. Tuy tuổi gần
xế chiều nhưng tráng chí hãy còn, hào khí không giảm. Vì thế viết ra bài thơ
này để khích lệ bản thân tích cực tiến thủ, lập được công nghiệp mới.
Giám định và
thưởng thức
Đây là
bài cổ thi tứ ngôn, thông qua những tỉ dụ nói lên khí phách hào hùng lão đương
ích tráng của bản thân, khích lệ bản thân luôn giữ vững tinh thần tiến thủ.
Thần quy tuy thọ, do hữu cánh thời. Đằng xà
thừa vụ, chung vi thổ hôi, thần quy tuy là trường thọ nhưng nó cũng đến lúc sẽ tử vong; đằng xà tuy
cưỡi mây lướt gió, nhưng cũng có ngày trở thành tro bụi. Toàn bài mở đầu với
hai tỉ dụ hình tượng sinh động, nói rõ quy luật tự nhiên vạn vật rồi sẽ suy
vong. Ý ở ngoài lời là nói bản thân mình cũng sẽ đến lúc suy yếu, không tránh
khỏi cái chết.
Lão kí phục lịch, chí tại thiên lí. Liệt sĩ
mộ niên, tráng tâm bất dĩ. Thiên lí mã tuy già nằm bên máng cỏ, nhưng vẫn
luôn có chí rong ruổi ngàn dặm. Người có hoài bão to lớn tuy đến tuổi về chiều,
nhưng hùng tâm tráng chí không hề suy suyễn. Ý thơ đã nối tiếp đoạn trên. Nhưng
không phải nói rằng trong sinh mạng hữu hạn buông thả bản thân, kịp thời hành lạc,
mà là nói phải tích cực tiến thủ nắm bắt thời gian, tạo lập công nghiệp. Trong
mấy câu này, “lão kí”, “liệt sĩ” đều là hóa thân của thi nhân. Thông qua miêu tả
“lão kí”, “liệt sĩ”, biểu đạt chủ đề thi ca và sự nghiệp của thi nhân cùng thái
độ nhân sinh, tràn đầy tinh thần tích cực tiến thủ.
Doanh súc chi kì, bất đản tại thiên;Dưỡng di
chi phúc, khả đắc vĩnh niên. Bốn câu này ý nói thọ mạng ngắn dài, không chỉ
trong tay trời nắm giữ, chỉ có dụng tâm điều dưỡng mới có thể kéo dài tuổi thọ.
Ở đây đã ngược lại với thái độ lạc thiên tri mệnh của người đời, hoàn toàn
không phải là kéo dài hơi tàn một cách miễn cưỡng, mà là hi vọng thọ mạng càng
dài, càng có thể làm được một nghiệp to lớn, để hoàn thành tâm nguyện của bản
thân.
Hạnh thậm chí tai! ca dĩ vịnh chí hai
câu này rất thường được dùng thời Nhạc phủ, không liên quan gì mấy đến nội dung
toàn bài. Đây chỉ là một loại hình thức kết vĩ thường dùng trong ca từ nhạc phủ.
Bài thơ
này hình tượng tỉ dụ sinh động; ngữ điệu vang vang; âm vận hài hòa; tình cảm
chân thành; trữ tình, ngôn chí, thuyết lí đạt được sự hài hòa thống nhất, sản
sinh sức truyền cảm và sức thuyết phục mãnh liệt.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 21/3/2015
Nguồn
HÁN NGỤY THI TỪ GIÁM THƯỞNG
汉魏诗词鉴赏
Chủ biên: Thái Cảnh Tiên 蔡景仙
Nội Mông Cổ nhân dân xuất bản xã, 2008
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật