KHỞI NGUYÊN CỦA PHONG TỤC
Về vấn đề khởi nguyên của phong tục có rất nhiều suy
đoán, tranh luận. Kì thực, cũng giống như sự phát sinh một sự vật khác, việc sản
sinh phong tục nguyên thuỷ có 2 điều kiện:
- Nhu cầu phát triển của xã
hội, đây là động lực cơ bản của khởi nguyên phong tục.
- Có điều kiện khách quan hình
thành phong tục.
Cả hai điều kiện này không thể thiếu một.
Thời kì
đầu của nhân loại chỉ biết sử dụng cây gỗ và đá để đấu với dã thú, năng lực cá
nhân rất có hạn, cần phải cùng một số người hình thành hợp lực mới có thể chiến
thắng dã thú hung hãn, có được cái ăn cần thiết. Loại quần thể này lúc đầu là bầy
nguyên thuỷ, nó như sợi dây liên kết có tác dụng nhất định trong xã hội mẫu hệ,
phong tục quần cư này mãi là chỗ dựa cho sự sinh tồn của người nguyên thuỷ, chỉ
có điều là hình thức có chỗ biến hoá mà thôi, trước sau trải qua công xã huyết
thống, thị tộc mẫu hệ, thị tộc phụ hệ. Lúc bấy giờ mọi người đang dựa vào sức mạnh
quần thể, sử dụng công cụ thô sơ, theo đuổi việc săn bắn, đánh bắt và hái lượm
để có được nguồn thức ăn áo mặc. Đây là phương thức kiếm ăn ở thời kì đầu của
nhân loại, là thủ đoạn cơ bản để sinh tồn.
Vệc sản
sinh phong tục nguyên thuỷ lúc đầu là phát sinh ngẫu nhiên, là xuất hiện từng
cái một, không có mô thức nhất định, nhưng đều xuất phát từ công lợi, một khi
có được cái lợi trong thực tiễn, có thể làm một cách thiết thực, bản thân người
đó sẽ kiên trì làm tiếp, người khác bắt chước theo, một truyền mười, mười truyền
trăm, lâu dần sẽ hình thành phong tục xã hội ước định, biến thành một loại
thành kiến vững chắc, một sức mạnh xã hội to lớn.
Trong
quá trình hình thành và diễn biến của phong tục nguyên thuỷ, có 3 nhân tố lớn
mang tác dụng trọng yếu:
- Đầu tiên: một
phương thức nào đó đối với sự hình thành và phát triển phong tục có tác dụng chủ yếu. Để sinh tồn, nhất là để
có nguồn thức ăn áo mặc, lúc đầu lấy từ
sản phẩm thiên nhiên do tự nhiên cung cấp, nhân loại có phương thức hái lượm,
đánh bắt và săn bắn. Theo sự nâng cao của sức sản xuất, nhân loại đã phát minh
ra cày cấy, chăn nuôi. Loại phong tục sản xuất này là sự bảo đảm căn bản cho sự
sinh tồn của nhân loại, có các loại hình kinh tế như: loại hình săn bắn, loại
hình đánh bắt cá, loại hình nông canh, loại hình chăn nuôi, đồng thời mỗi loại
hình cũng có phong tục thủ công gia công riêng. Theo thời tiết, tôn giáo tín
ngưỡng, vui chơi văn nghệ cũng có sự khác nhau. Phản ánh trong cuộc sống vật chất,
chủ yếu là ăn mặc cư trú đi lại, loại hình kinh tế khác nhau có văn hoá vật chất
khác nhau, đương nhiên phong tục cũng có nét đặc sắc riêng. Những sự thực nêu
trên cho thấy, sự hình thành bất kì phong tục nào, cũng đều từ trình độ phát
triển sức sản xuất và loại hình kinh tế quyết định, phong tục lại phản ánh
phương thức sản xuất và loại hình kinh tế.
- Thứ hai: tín ngưỡng nguyên thuỷ là ngọn
nguồn của các phong tục. Trong buổi đầu của nhân loại, sức sản xuất cực kì thấp,
năng lực tư duy có hạn, đối với mưa gió sấm chớp, mặt trời mặt trăng mọc rồi lặn
của thế giới khách quan, thiên tai nhân hoạ, sinh lão bệnh tử, đều khó lí giải cũng không có cách kháng cự. Nhân loại lúc bấy
giờ xem những cảm giác trong mộng là linh hồn đang hoạt động, họ cho rằng nó với
thân thể có thê phân có thể hợp, do đó đã sản sinh tín ngưỡng hữu linh. Về sau,
họ cho rằng con người có linh hồn, từ đó suy rộng ra, các sự vật khác có trên đời
cũng có linh hồn, cho nên gọi là vạn vật hữu linh luận. Kì thực, tầm nhìn của
con người lúc bấy giờ hạn hẹp, năng lực nhận biết rất thấp, tiếp xúc sự vật
cũng có hạn, không thể vạn vật đều có linh, mà chỉ là những sự vật có mối quan
hệ mật thiết với nhân loại mới có linh. Trong đó đặc biệt coi trọng tổ tiên đã
mất, bởi lúc còn sống họ là người thân, khi mất cũng bảo hộ con cháu, từ đó xuất hiện phong tục an
táng đối với người mất, rồi sùng bái phụng thờ, tiếp đó nhân loại lại sáng tạo
ra các loại quỷ thần, con người dường như sống trong thế giới quỷ thần. Để dự
tri thái độ quỷ thần lại xuất hiện phong tục chiêm bốc, giải đoán dự triệu. Tế
tự là cung phụng, cầu mong thần linh; vu thuật là những thủ đoạn để đối phó với
các loại quỷ thần.
Nhân tố
chủ quan của nhân loại, đặc biệt là tư duy, tín ngưỡng, yêu thích đối với sự
hình thành và phát triển phong tục đã có ảnh hưởng không thể coi nhẹ.
- Thứ ba: hoàn cảnh địa lí cũng có ảnh hưởng
quan trọng đối với phong tục. Mặc dù thời tiền sử nhân loại đã sáng tạo ra văn
hoá chung, nhưng do bởi hoàn cảnh tự nhiên khác nhau, điều kiện sinh tồn khác
nhau, nên phong tục cũng có sự khác nhau. Lưu vực Trường giang 长江 Châu giang 珠江 là vùng sông nước,
thịnh hành trồng lúa, phía bắc thịnh hành trồng ngô, điều này nói rõ điều kiện
tự nhiên đã có ảnh hưởng quan trọng đối với nông canh. Lúc bấy giờ để qua sông,
phát minh phổ biến là bè, thuyền, nhưng các nơi tuỳ theo địa hình, vật liệu nơi
đó mà đã phát minh ra loại công cụ giao thông trên nước đặc biệt. Phương bắc có
thuyền hoa bì 桦皮, phương nam có thuyền hồ lô 葫芦,
thuyền độc mộc 独木. Phản ánh trong tín ngưỡng thần linh mỗi nơi cũng có
sự khác nhau, cư dân hải đảo sùng bái Hải thần, cư dân vùng núi sùng bái Sơn thần
v.v… Nhân đó, trong các loại phong tục đều có dấu ấn mang tính địa
phương.
Cũng cần
phải nhìn thấy rằng, phong tục Trung Quốc mọc rễ từ thời viễn cổ, sinh trưởng ở
địa phương. Từ thời viễn cổ đã thai nghén trên mảnh đất Trung Quốc, hình thành
nên phong tục nguyên thuỷ Trung Quốc, như phương thức nông canh cổ xưa, lấy huyết
thống như sợi dây liên kết làm phương thức sinh hoạt bộ tộc tụ cư, lễ chế cao
hơn thần quyền, những đặc điểm có nét văn hoá phương đông này rất khác với văn
hoá phương tây. Đây là sự phản bác có sức thuyết phục đối với cách nói văn hoá
Trung Quốc là từ phương tây tới.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 22/3/2014
Nguyên tác Trung văn
PHONG TỤC ĐÍCH KHỞI NGUYÊN
风俗的起源
Trong quyển
TRUNG QUỐC PHONG TỤC THÔNG SỬ
NGUYÊN THUỶ XÃ HỘI QUYỂN
中国风俗通史
原始社会卷
Tác giả: Tống Triệu Lân宋兆麟
Thượng Hải văn nghệ xuất bản xã, 2001.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật