NGHI THỨC SÁCH LẬP HOÀNG HẬU TRIỀU THANH
Hoàng hậu
là chính thê của Hoàng đế, là quốc mẫu. Hoàng hậu ở trung cung, chủ nội trị, có
địa vị cao mà các phi tần khác không thể sánh cùng.
Triều
Thanh từ tháng 4 năm 1636 Hoàng Thái Cực 皇太极 đổi quốc hiệu là “Đại Thanh” 大清, đến năm 1911 Hoàng đế Tuyên Thống 宣统 thoái vị, trong khoảng thời gian đó trải qua 11 vị
Hoàng đế. Trừ vị Hoàng đế cuối đời là Phổ Nghi 溥仪
tuổi hãy còn nhỏ không thể thành hôn, 10 vị Hoàng đế còn lại trước sau sách lập
qua 26 vị Hoàng hậu. Do bởi điều kiện lịch sử các đời lúc bấy giờ không giống
nhau, cho nên tình hình sách lập Hoàng hậu cũng không giống nhau. Quy nạp lại,
việc sách phong Hoàng hậu của triều Thanh đại thể chi làm 2 loại: “sinh sách” 生册 và “tử phong” 死封.
Sinh
sách chỉ việc Hoàng hậu được sách lập lúc còn sống, cũng bao gồm mấy tình huống
dưới đây:
1- Hoàng đế lên ngôi lúc tuổi còn nhỏ, sau khi Hoàng đế
thành niên, Hoàng hậu được sách lập thông qua cử hành đại hôn lễ.
2- Hoàng đế trước khi lên ngôi đã thành hôn, sau khi
lên ngôi sách lập Đích Phúc Tấn 嫡福晋 (1) vốn là
chính vị trung cung.
3- Hoàng hậu nửa đường qua đời, Hoàng đế chọn trong số
phi tần để sách lập lại.
Bất luận
là tình huống nào cũng đều phải trải qua nghi thức sách lập tương đồng.
Đầu tiên Hoàng đế ra chỉ dụ
thông báo thánh ý để các nha thự liên quan chuẩn bị. Bộ Lễ tâu thỉnh một vị Đại
học sĩ đảm nhận Sách lập sứ 册立使, một vị Thượng thư
đảm nhận Phó sứ 副使. Nội các viết sách văn 册文,
bảo văn 宝文; bộ Công chế tạo kim sách 金册,
kim bảo 金宝. Trước hôm sách lập một ngày, sai quan tế cáo thiên địa
cùng Thái miếu, Hoàng đế đích thân đến điện Phụng Tiên 奉先
cung kính hành lễ.
Sáng sớm ngày sách lập,
trong Thái Hoà điện太和殿 bày tiết án 节案, sách án 册案, bảo án 宝案; ngoài điện bày
Hoàng đế pháp giá lỗ bộ皇帝法驾卤簿; hành lang trước
Thái Hoà điện bày Trung Hoà thiều nhạc 中和韶乐, hành lang trong Thái Hoà môn bày Đan bệ đại nhạc 丹陛大乐. Nếu là đại hôn sách lập phải đem “sách bảo Hoàng hậu”
册宝皇后đặt trên án trong Thái Hoà điện. Giữa Thái Hoà môn và
Ngọ môn bày nghi giá Hoàng hậu, dưới bậc thềm giữa của Thái Hoà điện bày phụng
dư 凤舆, long đình 龙亭. Đồng thời ở chính
đường trong phủ Hoàng hậu bày tiết án, trước tiết án có hương án, bên trái và
bên phải bày sách án và bảo án. Đến giờ tốt, Hoàng đế trước tiên đến Thái Hoà
điện duyệt qua sách bảo, chính và phó sứ thần lên đến đan bệ quỳ nghe thánh chỉ.
Đại học sĩ trao cờ tiết, sứ thần cầm cờ tiết xuống bậc thềm giữa. Chấp sự quan
bưng sách bảo đặt trong long đình. Sau đó chính và phó sứ cầm cờ tiết đi trước,
thứ đến là sách đình, bảo đình, Hoàng hậu nghi giá, sau nữa là đội ngũ nghinh
thân tiến về phủ Hoàng hậu. Khi đến phủ Hoàng hậu, phụ thân của Hoàng hậu thống
lĩnh mọi người mặc triều phục quỳ đón ở cửa lớn. Sau khi sứ thần tiến vào phủ,
đem nghi giá, kiệu phụng đặt ở vị trí tương ứng. Sứ thần đem cờ
tiết, sách và bảo lần lượt trao cho nội giám, đặt trên tiết án, sách án và bảo
án ở nội đường. Lúc bấy giờ Hoàng hậu mặc lễ phục bước ra, quỳ nghe tuyên đọc
sách văn và bảo văn, nhận kim sách, kim bảo; lễ sách lập hoàn thành. Sau đó nội
giám đem cờ tiết trao lại cho chính sứ, đem kim sách và kim bảo đã thuộc của
Hoàng hậu đặt trong long đình, đợi Hoàng hậu lên kiệu phụng nhập cung.
Ngày thứ
hai sau lễ sách lập, trong cung cử hành lễ mừng, Hoàng đế đến Thái Hoà điện nhận
sự chúc mừng của quần thần, đồng thời ban chiếu bố cáo thiên hạ. Hoàng hậu đến
chỗ Hoàng đế, Hoàng thái hậu hành lễ, bắt đầu từ đây Hoàng hậu sẽ ngồi ở vị trí
chủ trong cung.
Tử
phong là chỉ việc phi tần của Hoàng đế sau khi mất được Hoàng đế truy phong là
Hoàng hậu, phải cử hành lễ truy phong. Trước khi hành lễ, nội các soạn sách
văn, bảo văn; bộ Công chế tạo ngọc sách, ngọc bảo, hương sách, hương bảo cùng
biểu sách bằng lụa vàng. Khâm thiên giám chọn ngày giờ hành lễ.
Trước
ngày hành lễ, vị quan của Hồng lô tự 鸿胪寺 bày tiết án, sách
án ở Thái Hoà môn, bên ngoài Hiệp Hoà môn 协和门
bày thái đình 彩亭. Trước quan tài Hoàng hậu bày tiết án, sách án, hương
án. Giờ hành lễ, sau khi chính phó sứ đến trước tiết án, sách án ở Thái Hoà môn
hành lễ tam quỵ cửu khấu, vị quan của Hồng lô tự nâng tiết án, sách án đến Hiệp
Hoà môn đặt trong thái đình. Chính sứ cầm cờ tiết, phó sứ bưng sách theo thái
đình và đến trước quan tài Hoàng hậu, đem cờ tiết và sách lần lượt đặt lên án.
Chính phó sứ về lại vị trí của mình, trước tiên dâng hương, Tuyên sách quan
tuyên đọc sách, tiếp đó đem biểu sách bằng lụa vàng thiêu trước quan tài, sau
đó chính phó sứ cầm cờ tiết phục mệnh, lễ truy phong hoàn thành. Từ đây về sau,
trong các văn thư đều gọi là Hoàng hậu.
CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- ĐÍCH PHÚC TẤN 嫡福晋:
tức vợ chính.
“Phúc tấn” 福晋
tiếng Mãn Châu có nghĩa là “thê” 妻. Chính thất của Thân
Vương, Quận Vương, Thế tử đều được phong là Phúc Tấn.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 24/12/2013
Nguyên tác Trung văn
HOÀNG HẬU SÁCH LẬP NGHI THỨC
皇后册立仪式
Tác giả: Quách Phúc Tường 郭福祥
Trong quyển
CUNG QUY LỄ TỤC THÁM U
宫规礼俗探幽
Chủ biên: Thôi Trắc 崔陟
Trung Quốc văn sử xuất bản xã, 2006.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật