THƯ VIỆN BẠCH LỘC ĐỘNG
Thư viện
Bạch Lộc Động 白鹿洞 tại Lư Sơn 庐山 Cửu Giang 九江 Giang Tây 江西, còn có các tên
khác như:
- Bạch Lộc Động thư đường 白鹿洞书堂
- Bạch Lộc thư viện 白鹿书院
- Chu Hối Ông thư viện 朱晦翁书院
Khoảng thời Trinh Nguyên 贞元 nhà Đường, anh em Lí Bột 李渤
và Lí Thiệp 李涉 ẩn
cư đọc sách, dạy học ở thung lũng Hà Cốc 河谷
phía đông nam ngọn Ngũ Lão 五老. Lí Bột có nuôi một
con hươu trắng, rất thuần. Dân trong làng cho là hươu thần, nhân đó gọi Lí Bột
là Bạch Lộc tiên sinh 白鹿先生, Bạch Lộc Động do
đó mà có tên. Đầu niên hiệu Trường Khánh 长庆,
Lí Bột làm Thứ sử Giang Châu 江州, nơi chỗ ở cũ cho dẫn
nước trồng cây, xây dựng đài tạ, Bạch Lộc Động dần trở thành danh thắng. Năm thứ
4 niên hiệu Thăng Nguyên 升元 thời Nam Đường (năm
940), lập quốc học tại đây, cũng được gọi là Lư Sơn Quốc tử giám 庐山国子监, Bạch Lộc quốc tường 白鹿国庠, đặt ra chức quan, lập ruộng, học trò có đến mấy trăm người. Năm thứ 9
niên hiệu Khai Bảo 开宝 nhà Tống (năm 976), nhà Tống họ Triệu chiếm Giang
Châu, lại và dân trên cơ sở cũ Quốc học này đổi thành thư viện (thư đường). Năm
thứ 2 niên hiệu Thái Bình Hưng Quốc 太平兴国 (năm 977), Tống
Thái Tông Triệu Quang Nghĩa 赵光义 theo lời thỉnh cầu
của Tri châu Chu Thuật 周述, ban cho Cửu kinh 九经 ấn bản
của Quốc tử giám. Năm thứ 5, động chủ là Minh Khởi 明起
được thăng làm Chủ bạ huyện Bao Tín 褒信. Năm thứ 7, bị phế.
Năm thứ 5 niên hiệu Hàm Phong 咸丰 (năm 1002), phụng ý
chỉ của Chân Tông, đắp tượng Khổng Tử cùng các môn đệ. Sau lại phế. Năm thứ 5
niên hiệu Hoàng Hựu 皇祐 (năm 1053), Tỉ bộ lang trung Tôn Thám 孙琛 xây hơn 10 gian nhà để dạy học, đồng thời tiếp đón sĩ
tử đến học, cung cấp cho lương thực. Tri quân Quách Tường Chính 郭祥正 viết bài kí. Cuối niên hiệu Hoàng Hựu (năm 1054), bị
binh lửa thiêu huỷ. Năm thứ 6 niên hiệu Thuần Hi 淳熙
(năm 1179), Tri Nam Khang Quân là Chu Hi 朱熹
xây dựng lại, thu thập sách vở, tự kiêm luôn động chủ dạy học nơi đó. Đặt ra nội
quy (Bạch Lộc Động thư viện yết thị 白鹿洞书院揭示), lập khoá trình (Tứ
thư 四书 Ngũ kinh 五经), khắc giáo
trình (Luận Mạnh yếu nghĩa 论孟要义), tuyển dùng
nhiều hình thức dạy học, triển khai hoạt động giáo dục, lúc bấy giờ có khoảng
hơn 20 học sinh. Lữ Tổ Khiêm 吕祖谦 soạn Bạch Lộc Động
thư viện kí 白鹿洞书院记 thuật lại quá trì từ đầu đến cuối của thư viện, thư viện
Bạch Lộc Động bắt đầu được gọi là một trong tứ đại thư viện (1). Lục
Cửu Uyên 陆九渊 cũng từng giảng chương Quân tử dụ vu nghĩa, tiểu nhân dụ vu lợi 君子喻于义小人喻于利. Sau
Chu Hi có Tiền Văn Thi 钱闻诗, Chu
Đoan Chương 朱端章, Chu Tại 朱在, Viên Phủ 袁甫, Trần Viêm Dậu 陈炎酉,
Thôi Dực Chi 崔翼之 trước sau tu bổ lại. Hoàng Cán 黄榦,
Lí Phần 李燔, Hồ Vịnh 胡詠, Lâm Quỳ Tôn 林夔孙, Trần Văn Uý 陈文蔚,
Trương Hiệp 张洽, Thang Trung 汤中,
Lục Đức Dư 陆德舆, Phương Nhạc 方岳,
Nhiêu Lỗ 饶鲁, Trần Hạo 陈澔 nối tiếp nhau dạy học.
Mã Đình Loan 马廷鸾, Ngu Tập 虞集 cũng soạn kí sự. Sau
thời Lí Tông đặt chức quan coi sóc thư viện. Năm thứ 11 niên hiệu Chí Chính 至正 nhà Nguyên (năm 1351) bị binh lửa thiêu huỷ. Năm thứ
3 niên hiệu Chính Thống 正统 nhà Minh (năm 1438)
Tri phủ Địch Phổ Phúc 翟溥福 đề xướng quyên góp
xây dựng lại, đặt nền móng vững chắc cho việc xây dựng ở thời Minh Thanh. Quốc
tử tế tửu Hồ Nghiễm 胡俨 viết bài kí. Về sau, Trần Mẫn Chính 陈敏政, Lí Linh 李龄, Tô Quỳ 苏葵, Thiệu Bảo 邵宝, Lí Mộng Dương 李梦阳 cũng nhiều lần trùng tu; Hồ Cư Nhân 胡居仁, Lâu Tính 娄性, Lí Mộng Dương 李梦阳, Vương Thủ Nhân 王守仁
trước sau dạy học nơi đây. Đầu niên hiệu Vạn Lịch 万历
Trương Cư Chính phế thư viện, chỉ giữ lại việc tế tự, sau lại khôi phục. Đời
Thanh, những quan viên địa phương như Thái Sĩ Anh 蔡士英,
Lí Trường Xuân 李长春, Diêu Khải Thịnh 姚启盛,
An Thế Đỉnh 安世鼎 trước sau chủ trì việc trùng tu, tạo ruộng, lập ngân
sách, đặt nội quy, huấn thị. Khang Hi 康熙 từng ban cho sách,
thư viện được xây một Ngự thư các để lưu giữ sách. Năm Khang Hi thứ 26 (năm
1687), được ban tấm biển “Học đạt tính thiên” 学达性天. Năm Càn Long thứ 9 (năm 1744) lại được ban tấm biển “Thù Tứ tâm truyền”
洙泗心传. Các danh nho như Hùng Duy Điển 熊维典, Hà Đại Lương 何大良,
Trương Tự Liệt 张自烈, Ngô Nhất Thánh 吴一圣,
Thang Lai Hạ 汤来贺, La Khải 罗棨, Tiền Chính Chấn 钱正振, Hùng Phi Vị 熊飞渭,
Vu Kiến Bang 于建邦 thay nhau giảng dạy. Hoàng Tông Hi 黄宗羲, Vương Sĩ Trinh 王士祯,
Tra Thận Hành 查慎行, Uẩn Kính 恽敬, Hồng Lượng Cát 洪亮吉, Lí Hồng Chương 李鸿章
cũng đến “triều Thánh” 朝圣. Khoảng thời Hàm
Phong 咸丰 lại bị binh lửa thiêu huỷ. Thời Đồng Trị 同治 trùng tu, cuối đời Thanh lại đổi thành “Giang Tây lâm
nghiệp học đường” 江西林业学堂. Đầu thời Dân quốc, Khang Hữu Vi 康有为 từng đề biển treo. Tưởng Giới Thạch 蒋介石 đem “Quốc lập Trung Chính đại học” 国立中正大学 quy hoạch sáp nhập. Những năm 50 xây hành lang đông
tây, rồi dần từng bước tu bổ. Năm 1988 thư viện được xác định là đơn vị bảo hộ
văn vật trọng điểm cấp quốc gia, mở nhà trưng bày. Có một số Bạch Lộc thư viện chí 白鹿书院志, bản thời
Minh Thanh.
CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- Về Tứ đại thư viện có mấy thuyết khác nhau.
Theo http://baike.baidu.com/view/362584,
tứ đại thư viện là
- Nhạc Lộc thư viện 岳麓书院 (nay tại núi Nhạc Lộc 岳麓, Thiện Hoá 善化 Hồ Nam
- Bạch Lộc Động thư viện 白鹿洞书院 (nay tại Lư Sơn 庐山 Giang Tây 江西)
- Tung Dương thư viện 嵩阳书院 (nay tại Đăng Phong 登封 Hà Nam
- Ứng Thiên thư viện 应天书院 (nay tại Thương Khâu 商丘 Hà Nam
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 25/6/2013
Nguyên tác Trung văn
BẠCH LỘC ĐỘNG THƯ VIỆN
白鹿洞书院
Trong quyển
TRUNG QUỐC THƯ VIỆN TỪ ĐIỂN
中國書院辭典
Chủ biên: Quý Khiếu Phong 季啸风
Triết Giang giáo dục xuất bản xã, 1996.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật