MẮT XANH CHẲNG ĐỂ AI VÀO, CÓ KHÔNG
(2182)
Mắt
xanh: Chữ Hán là “thanh nhãn” 青眼, ý nói ưa thích hoặc tôn trọng một người nào đó, điển
xuất từ Nguyễn Tịch 阮籍 thời
Nguỵ Tấn.
Nguyễn Tịch tự Tự Tông 嗣宗,
người Uý Thị 尉氏 Trần
Lưu 陈留 (nay
là huyện Uý Thị尉氏 tỉnh
Hà Nam 河南), là thi nhân nổi tiếng thời Nguỵ Tấn, tính cách cuồng
phóng không chịu câu thúc. Đối với những người mà Nguyễn Tịch ưa thích hoặc có
ý tôn trọng, ông sẽ nhìn họ với cặp mắt xanh, ngược lại đối với những người mài
ông không ưa hoặc không coi trọng, ông sẽ nhìn họ với cặp mắt màu trắng. Truyền
thuyết kể rằng, lúc mẫu thân của Nguyễn Tịch qua đời, anh trai của Kê Khang 嵇康 là
Kê Hỉ 嵇喜 đến
điếu, Nguyễn Tịch không ưa người này, nhìn liếc ngang lộ cặp mắt màu trắng. Kê
Hỉ đành cáo từ thoái lui. Em trai là Kê Khang nghe được, liền mang rượu ôm đàn
đến. Nguyễn Tịch rất vui, lập tức cặp mắt chuyển sang màu xanh.
Trong Tấn thư –
Nguyễn Tịch truyện 晋书 - 阮籍传 chép rằng:
Cập
Kê Hỉ lai điếu, Tịch tác bạch nhãn, Hỉ bất trạch nhi thoái. Hỉ đệ Khang văn
chi, nãi hiệp tửu hiệp cầm tháo yên, Tịch đại duyệt, nãi kiến thanh nhãn.
及嵇喜来吊, 籍作白眼, 喜不择而退. 喜弟康闻之, 乃筴酒挟琴造焉. 籍大悦, 乃见青眼.
(Lúc Kê Hỉ đến điếu, Tịch lộ rõ mắt trắng,
Kê Hỉ đành cáo từ thoái lui. Em trai Hỉ là Kê Khang nghe được, bèn mang rượu ôm
đàn đến. Nguyễn Tịch rất vui, liền tiếp kiến Kê Khang với cặp mắt xanh.)
http://www.gjwx.net/chengyu/qingyanbaiyan-128165.html
Bấy lâu, nghe tiếng má đào
Mắt xanh chẳng để ai vào, có không?
(“Truyện Kiều” 2181 – 2182)
Mắt
xanh: Chữ Hán là “thanh nhãn”. Nguyễn
Tịch đời Tấn, khi tiếp người mình thích thì nhìn thẳng để lộ con ngươi, tức là
mắt xanh, khi tiếp người mình không thích, thì nhìn nghiêng để lộ lòng trắng, tức
là mắt trắng. Do đó để lọt vào mắt xanh có nghĩa là coi trọng người nào đó.
(Đào
Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội, Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân
Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, ghi rằng:
Nhân vấn Thuý Kiều, khanh lai nhất tuế, một
hữu nhất nhân phóng tại thanh nhãn nội phủ?
因問翠翹卿來一歲沒有一人放在眼內否
(Nhân
hỏi nàng Kiều: Nàng ở đây một năm nay chưa để ai vào mắt, có phải không?)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 01/12/2020