CỖI XUÂN TUỔI
HẠC CÀNG CAO (673)
Xuân 椿: tức cây đại xuân, theo truyền thuyết cổ đại là cây sống
rất lâu. Trong Trang tử - Tiêu dao du 庄子 - 逍遥游 có
câu:
Thượng cổ hữu đại xuân giả, dĩ bát thiên tuế
vi xuân, bát thiên tuế vi thu, thử đại niên dã.
上古有大椿者, 以八千岁为春, 八千岁为秋, 此大年也.
(Thời thượng
cổ có cây đại xuân, lấy 8000 năm làm một mùa xuân, 8000 năm làm một mùa thu, ấy
là trường thọ)
Người
xưa bèn lấy cây Đại xuân để ví cho cha, mong cha sống lâu như thế. Về sau, khi
chúc thọ người nam, đều tôn xưng họ là “xuân thọ” 椿寿.
Trong Luận ngữ 论语 có nói, con của Khổng Tử 孔子 là Khổng Lí 孔鲤 vì sợ
làm
phiền cha đang suy nghĩ vấn đề, nên đã “xu đình nhi
quá” 趋庭而过 (rảo
bước qua trong sân). Nhân đó người xưa bèn đem chữ “xuân” 椿 hợp
lại với chữ “đình” 庭 thành
“xuân đình” 椿庭, để gọi cha.
Tuổi hạc: Người xưa cho hạc là tiên cầm,
sống rất thọ, nên “tuổi hạc” dùng để ví trường thọ. Truyền thống Trung Quốc thường
lấy chim hạc và cây tùng đi đôi với nhau cũng ngụ ý trường thọ.
Trong Hoài Nam Tử - Thuyết lâm huấn 淮南子 - 说林训 có câu:
Hạc thọ thiên niên, dĩ cực kì du; phù du
triêu sinh nhi mộ tử, nhi tận kì lạc.
鹤寿千年, 以极其游; 蜉蝣朝生而暮死, 而尽其乐
(Chim hạc
sống thọ ngàn năm, nhân đó nó thể chu du khắp thiên hạ; phù du tuy buổi sáng
sinh ra đến buổi chiều đã chết, nhưng nó cũng hưởng hết lạc thú của sinh mệnh)
Cỗi
xuân tuổi hạc càng cao
Một
cây gánh vác biết bao nhiêu cành
(“Truyện Kiều” 673 - 674)
Xót thay!
Huyên cỗi, xuân già
Tấm lòng
thương nhớ biết là có nguôi?
(“Truyện Kiều” 2237 - 2238)
Cỗi xuân: Đây chỉ cây xuân, tức người cha.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Thành ngữ khảo: Xưng nhân thọ, qui chù hạc
toán.
成語考: 稱人壽龜疇鶴算
(Sách
Thành ngữ khảo: Khen người ta sống lâu như tuổi rùa số hạc)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Bản“Kim Vân Kiều”
(Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, câu
673 là:
XUÂN HUYÊN tuổi hạc càng cao
Và câu 2237 là:
Xót thay THUNG cỗi, HUYÊN già
Chú rằng: Thung thị phụ, huyên thị mẫu
椿是父萱是母
(Thung là cha, huyên là mẹ)
Trong “Tư liệu Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn
phiên Nôm, câu 673 là:
ĐỐNG xuân tuổi hạc càng cao
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội,
2002)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 13/5/2020
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật